مراسم پیاده روی در عصر مرجعیت شیخ مرتضی انصاری با شکوه تمام رواج داشته است. در حالی که پس از وی، این عمل٬ متعلق به طبقه فقرا و نیازمندان معرفی شد ولی محدث نوری آن را احیا کرد.

شبکه اجتهاد: با ورود انبوهی از زائران ایرانی به شهرهای نجف و کربلا مراسم راهپیمایی اربعین حسینی با شکوه تمام و با تمام تهدید‌های امنیتی در جریان است. این در حالی است که بنا به گزارش منابع رسمی، در حالی که یک روز بیشتر به مراسم اربعین حسینی باقی نمانده، بیش از یک میلیون زائر ایرانی خود را به انبوه زائران عراقی و غیر عراقی در کربلا و نجف رسانده ­اند. جمعیت حاضر در این راهپیمایی همه ساله میلیون‌ها نفر بوده و بنابر اعلام مقامات عراقی تعداد زائران در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۵ میلیون و در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۰ میلیون گزارش شده است.

این مراسم در دوره‌های مختلف تاریخی استمرار داشته و حتی در دوره دیکتاتوری صدام حسین نیز به صورت مخفیانه برگزار می‌شده است. بنا بر روایتی از حضرت امام حسن عسگری(ع) که شیخ طوسی نقل کرده است، برگزاری این مراسم یکی از نشانه‌های مؤمن بوده و جابر بن عبدالله انصاری صحابه گرانقدر پیامبر اکرم(ص) اولین زائر قبر مطهر حضرت امام حسین(ع) بوده و اولین کسی است که مراسم راهپیمایی اربعین را به جای آورده است.

راهپیمائی اربعین از دیرباز مورد تائید و تاکید علما و فقهای شیعه بوده و اکثر آنها در این مراسم شرکت کرده اند. در این راستا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز طبق روال سالهای قبل (دوشنبه ۹ آذر ۱۳۹۴) در جلسه درس خارج فقه، پدیده بی‌نظیر و حرکت عظیم و پر معنای راهپیمایی اربعین حسینی علیه‌السلام را حسنه‌ای ماندگار خواندند و گفتند: ترکیب «عشق و ایمان» و «عقل و عاطفه» از ویژگی‌های منحصر به‌فرد مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است و حرکت عاشقانه و مؤمنانه مردم از کشورهای مختلف جهان در این پدیده بی‌سابقه، بدون تردید از جمله شعائر الهی است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به بزرگواری و محبت مردم عراق در پذیرایی از زائران اربعین، به کسانی که توفیق حضور در این حرکت پر معنا و پر مغز را پیدا کرده‌اند توصیه کردند این فرصت را مغتنم بشمارند و افزودند: «ما نیز از دور به حال زائران اربعین غبطه می‌خوریم و آرزو می‌کنیم‌ای کاش همراه شما بودیم.»

تاریخچه آغاز راپیمایی اربعین حسینی

تاریخ آغار راهپیمایی اربعین حسینی به سال ۶۱ هجری و تاریخ حادثه کربلا مربوط است. بنا به روایت علما و مورخین بیستم صفر سال ۶۱ هجری قمری، چهلمین روز کشته‌شدن حسین بن علی (ع) روزی است که سر مقدس امام حسین (ع) در بازگشت اسرای کربلا به تاریخ بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده شده و با پیکر ایشان دفن می‌شود. لذا از دیدگاه بسیاری از صاحب نظران و مورخان شیعه و اهل سنت، مبنای تاریخی چنین بزرگداشتی، ورود اهل بیت به کربلا در اولین اربعین حسینی (سال ۶۱ هجری) و دفن سرهای مطهر شهیدان بویژه سر مقدس امام حسین (ع) در کنار پیکرهای مطهر آنها است.

بنابر منابع تاریخی جابر بن عبدالله، نخستین زائر کربلای معلی است که در روز اربعین(به سال ۶۱ هجری) از مدینه به سمت کربلا رهسپار شده است. اقدام تاریخی جابر بن عبدالله را رهبر معظم انقلاب در مراسم اول فرودین ۱۳۸۵ اینگونه مورد تاکید و تائید قرار گرفته است: «شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است، جابربن عبدالله را از مدینه بلند می‌کند و به کربلا می‌کشند، این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست».

در طول تاریخ، علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به این پیاده روی و زیارت اربعین، نقش اساسی داشته اند و ضمن ارائه رهنمود، خود نیز در این مراسم شرکت کرده اند. علمایی چون شیخ انصاری٬ قاضی طباطبایی٬ ملکی تبریزی، بهجت، مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، سیستانی، وحید خراسانی و جوادی آملی با ذکر اهمیت برگزاری هرچه باشکوه تر این مراسم، به شرکت شیعیان در آن سفارش کرده اند؛ به طوری که از گذشته تاکنون، علمای بزرگ شیعه نیز در کنار مردم در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شرکت می‌کنند.

علاقه واشتیاق به این مراسم معنوی در میان مراجع تقلید، استادان، طلاب و روحانیون حوزه علمیه نجف، از شور و حال بیشتری برخوردار بوده است و اکثر استادان و حتی مراجع تقلید، از گذشته تاکنون در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شرکت کرده و می‌کنند. لذا مروری بر حضور علما و شخصیت‌های تاریخی موضوع نوشتار است…

شیخ میرزا حسین نوری

بسیاری‌ها شیخ میرزا حسین نوری را احیاء کننده مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در تاریخ معاصر می‌دانند. حسین محدث نوری فرزند محمد تقی محدث نوری مازندرانی مؤلف کتاب «مستدرک الوسایل» و از چهره سرشناس علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری بود. بنابر اذعان بسیاری‌ها این مراسم در دوره این بزرگوار به فراموشی سپرده شده بود ک ه توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود. این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام می‌کند که ۳ روز در راه بوده و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کرده اند. بنا بر نوشته‌های تاریخی شیخ بزرگوار تقریبا هر سال این مراسم را انجام می‌داد اهمیت خاصی به این مراسم قائل بوده است. ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین(ع) رفته است.

گفته می‌شود؛ مراسم پیاده روی در عصر مرجعیت شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴- ۱۲۹۸ ق) نیز با شکوه تمام رواج داشته است. در حالی که پس از وی، این عمل٬ کم ارزش و متعلق به طبقه فقرا و نیازمندان معرفی شد. اما میرزا حسین نوری، این مراسم را در میان مردم رونق بخشیده است. مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی که از نزدیک شاهد تلاش استادش بوده، می‌نویسد: «استاد ما چون وضع را بدین منوال دید، به این شیوه خداپسندانه (پیاده روی) همت گماشت … در سال‌های بعد، رغبت مردم و صالحان به این موضوع بیشتر شد و دیگر عار محسوب نمی‌شد؛ به طوری که در برخی سال‌ها، تعداد چادرها و خیمه‌های راه پیمایان، به سی عدد می‌رسید و هر چادر به بیست تا سی نفر تعلق داشت و به این ترتیب، این سنت حسنه، دوباره مرسوم شد و رونق گرفت».

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

با قدم بزرگی که میرزا حسین نوری انجام داد، مراسم راهپیمایی اربعین دوباره برقرار شد و از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین(ع) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که خود بارها با پای پیاده از نجف، رهسپار کربلا شده است. ایشان در رابطه با بزرگداشت روز اربعین حسینی می‌فرمایند: «به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر(اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت کند، هر چند تنها یک‌ بار در تمام عمرش باشد، چنانکه حدیث شریف، علامت‌های مؤمن را پنج امر ذکر کرده است: ۵۱ رکعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین،‌انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ گفتن در نمازها».

سید محسن امین عاملی

مرحوم سید محسن امین عاملی مؤلف کتاب معروف «اعیان الشیعه» و از جمله بزرگانی بود که در این مراسم حضور مستمر داشته و درباره این مراسم این خاطره از وی بر جای مانده است:

«به مدت ده سال و نیم که در نجف بودم، زیارت‌های مخصوص عاشورا، عید قربان و غدیر و عرفه و اربعین را همواره انجام می‌دادم؛ مگر اندکی. پیش از سفر، نزد طلبکاران در بازار می‌رفتم و از آنها حلالیت می‌طلبیدم و به پیاده روی در زیارت، علاقه داشتم. نخست برایم سخت بود و بعد با تجربه دریافتم که آسان است. در این سفر، جمعی از طلاب جبل عامل و نجف و دیگران به من ملحق می‌شدند و از من پیروی می‌کردند. من بارها پیاده به زیارت کربلا و امام حسین(ع) رفتم…»

شیخ محمدحسین غروی

شیخ محمدحسین غروی فرزند حاج محمدحسن است که در محرم سال ۱۲۹۶ قمری در نخجوان متولد شد. مرحوم غروی که بعدها به «کمپانی» شهرت یافت، به دلیل سالهاحضور در نجف اشرف و تربیت شاگردان فراوان در حوزه علوم دینی، حضور ویژه‌ای نیز در مراسم راهپیمایی اربعین داشت و این مراسم را چندین بار به جای آورده است.

آیت‌الله میرزا محمدحسین نائینی

آیت‌الله میرزا محمدحسین نائینی غروی مشهور به علامه نائینی و میرزای نائینی، در سال ۱۲۷۷ هجری قمری در شهر نائین از توابع اصفهان به دنیا آمد. وی در سال ۱۳۰۳ قمری برای ادامه تحصیل و پیمودن مدارج عالی علمی راهی عتبات عالیات می‌شود و در این مقطع بود که بنابر نقل شاگردانش در مراسم راهپیمایی اربعین شرکت می­‌کرد.

آیت‌الله ملکوتی

مرحوم آیت‌الله ملکوتی از جمله علمای بزرگ و شرکت کننده در این مراسم بوده است. ایشان در این باره می‌فرماید: «من نیز چند بار توفیق یافتم که در این مراسم بسیار معنوی، شرکت کنم و اغلب به همراه شاگردان مشرف می‌شدم. مسیر بین نجف و کربلا که حدود دوازده فرسخ است، معمولا در مدت دو یا سه روز طی می‌شد. بعضی‌ها مثل آقای شیخ‌هادی زابلی که پیش من درس می‌خواند، سلیقه خاصی داشت و این مسافت را یک روزه می‌رفت و یک روزه هم برمی گشت و بعضی‌ها نیز پس از پایان مراسم، از کربلا به کاظمین و سامراء مشرف می‌شدند و بعضی هم مستقیم به نجف بازمی گشتند.»

آیت‌الله شاهرودی

در میان مراجع تقلید، آیت‌الله سید محمود شاهرودی با تشکیل کاروان در این مراسم شرکت می‌کرده و معروف است که این مرجع بزرگ، چهل بار با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) مشرف شده است.

شهید آیت‌الله مدنی

شهید محراب آیت‌الله سید اسدالله مدنی، از استادان سرشناس حوزه نجف، یکی دیگر از عاشقان همیشگی مراسم پیاده روی نجف تا کربلا و زیارت حرم اباعبدالله الحسین(ع) و یارانش، به خصوص در روز اربعین بوده است. عالمان و استادان حوزه علمیه نجف، خاطرات خوشی از این شهید بزرگ، در این مراسم باشکوه معنوی دارند.

حاج آقا مصطفی خمینی

آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی نیز از عالمان و استادان نجف بود که همواره در مراسم پیاده روی حضوری پیوسته و جدی داشت. حضور ایشان در این مراسم به قدری زیاد بوده که خاطرات فراوانی از حضور ایشان توسط علما دوستان ایشان برجای مانده است. مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین سید تقی درچه‌ای در خاطره‌ای در رابطه با حاج مصطفی خمینی(ره) می‌فرماید: «…چندین بار همراه آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی از نجف پیاده به سوی کربلا رفتیم …در این سفرها دوستانی چون آقایان اسلامی، علیان، احسانی، کیانی، حلیمی کاشانی، آقای مجتبی قائمی، آقای حاج آقا نصرالله شاه آبادی و آقای رضوانی که در حال حاضر امام جماعت مسجد حاج سید عزیزالله هستند، همراه بودند. حاج آقا مصطفی با پای برهنه و حتی بدون جوراب، حرکت می‌کرد و از هر کس مختصر صدایی داشت، می‌خواست اشعاری را در مقام و عظمت امام حسین(ع) بخواند و با شنیدن این اشعار، خودش طوری منقلب می‌شد که از شدت گریه، شانه‌هایش بالا و پایین می‌رفت. حاج آقا مصطفی خمینی همیشه دیوان شیخ محمدحسین غروی اصفهانی را همراه داشت و وقتی کنار دجله و فرات که دیگر نزدیک کربلا بود می‌رسیدیم، او به اسم کوچک مرا صدا می‌زد تا قسمتی از آن را بخوانم و به محض شروع، مثل کسی که بغضش بترکد، شروع به گریه می‌کرد. در طی چند کیلومتر من زمزمه می‌کردم و جمع دوستان به خصوص حاج آقا مصطفی گریه می‌کردند. ناگهان یکی از دوستان چشمش به گنبد مطهر حضرت امام حسین(ع) می‌افتاد و به دنبال آن، موج شوق و گریه در میان جمع بلند می‌شد…».

علامه امینی

یکی دیگر از شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه نجف که به طور مرتب، در این مراسم شرکت می‌کرد، علامه امینی مؤلف کتاب ارزشمند «الغدیر» بود که در این سفرها، همواره تعدادی از عاشقان حسین(ره) او را همراهی می‌کردند.

امام موسی صدر

امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان که در شهریور ۱۳۵۷ توسط صهیونیست‌ها ربوده و ناپدید شد، یکی از شیفتگان مراسم پیاده روی از نجف به کربلا بود. مرحوم آیت‌الله سید محمدعلی موحد ابطحی، یکی از عالمان بزرگ اصفهان که در نجف با امام موسی صدر هم بحث بود، می‌گوید:

وقتی که امام موسی صدر همراه ما با پای پیاده از نجف به کربلا می‌رفت، در این سفر، حضوری عاشقانه داشت و در وقت دعا و زیارت عاشورا، از همه باحال تر بود و هنگام گریه، چشمانش از شدت گریه سرخ می‌شد و وقتی نوبت ذکر مصیبت و خواندن اشعار و نوحه سرایی به او می‌رسید، با حال جان کاهی در مصیبت اهل بیت(ع) اشعار فارسی و عربی فصیحی می‌خواند و هنگام کار و حمل اثاثیه سفر، وی بیش از همه کار می‌کرد و هنگام شوخی و مزاح، مزاح‌هایی بیان می‌کرد که بعد علمی و اخلاقی جالبی داشت.