«مقاصد شریعت» از مباحث مبارک و نوظهوری است که تاکنون کارکردهای گوناگونی برای آن ذکر شده است. در این نوشتار به مقاصد شریعت از دریچه‌ای دیگر و از زاویۀ مرجَّحیَّت باب تزاحم احکام نگریسته شده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، هشتاد و هشتمین شماره فصلنامه علمی- پژوهشی «کاوشی نو در فقه» (پاییز و زمستان ۹۵) به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا ایزدپناه و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین سیف‌الله صرامی در ۱۷۰ صفحه منتشر گردید.
در تازه‌ترین شماره فصلنامه فقه، شش مقاله علمی پژوهشی از اساتید، صاحب‌نظران و پژوهشگران حوزه فقه و اصول از سوی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، همراه با چکیده مقالات به زبان عربی به چاپ رسیده است.
این شماره «کاوشی نو در فقه»، دربردارنده مقالاتی چون: «بهره گیری از مقاصد شریعت در تشخیص اهم/ میرزا محمدواعظی، سید محمدتقی قبولی، محمدتقی فخلعی»، «روش شناسی تحلیل لغت در فرایند استنباط فقهی(الگوریتم یا روش قدم به قدم دست یابی به معنای مفردات ادله)/ عبدالحمید واسطی»، «ضوابط کارآمدی فعل معصوم در استنباط آموزه‌های دینی/ مهدی مردانی، علی راد» درج شده است.
همچنین، «درنگی در ادله مشروع نبودن بیع گزاف/ قاسم عبیداوی، راضیه امینی، علی محمدیان»، «حرمت غیبت مخالف/ محمد زروندی رحمانی» و «بررسی فقهی حکم ساختن بنای بلند تر از کعبه در اطراف آن/ مهدی عبدی، رضا عندلیبی» از دیگر مقالات این شماره است.
در ادامه نیم‌نگاهی خواهیم داشت به محتوای مقالات که خوانندگان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن کامل مقالات را به‌صورت رایگان دانلود نمایند.
بهره‌گیری از مقاصد شریعت در تشخیص اَهم/ میرزا محمد واعظی، سیدمحمدتقی قبولی درافشان، محمدتقی فخلعی
«مقاصد شریعت» از مباحث مبارک و نوظهوری است که تاکنون کارکردهای گوناگونی برای آن ذکر شده است. افزون‌بر نقش آن در تصحیح دیدگاه و زاویۀ اجتهادی، ظهورسازی و ظهورشکنی، دربارۀ سنداِنگاری مقاصد نیز چندین رویه پدید آمده است؛ البته، بیشتر فقیهان با تردید به این موضوع نگریسته‌اند. در این نوشتار به مقاصد شریعت از دریچه‌ای دیگر و از زاویۀ مرجَّحیَّت باب تزاحم احکام نگریسته شده است. توضیح اینکه، پس‌از پیشینۀ مقاصد شریعت، در تبیین اَهمّ این مقاصد و رابطۀ طولی‌شان کوشش شده، و وضعیت تزاحم میانِ پاره‌ای از احکام درپرتو به‌کارگیری مقاصد شرع به‌مثابه مرجح قطعی یا احتمالی بررسی شده است. از این بررسی‌ها نتایجی ملموس و کاربردی به‌دست آمده است. دانلود اصل مقاله
روش‌شناسی تحلیل لغت در فرایند استنباط فقهی (الگوریتم یا روش قدم‌به‌قدمِ دست‌یابی به معنای مفرداتِ ادله)/ عبدالحمید واسطی
مسئلۀ این بحث، دست‌یابی به روشی قدم‌به‌قدم برای کشف معنای لغاتی است که در ادلۀ فقهی به‌کار رفته‌اند. در این بحث، با روش کتابخانه‌ای، پس از ارائۀ مبانی و پیش‌فرض‌های اصولِ فقهی، مانند بررسی حجیت قول لغوی، ابتدا آسیب‌های محتمل در تحلیل لغوی برشمرده شده، سپس ۱۳ گام اصلیِ دارای ترتیب، برای تحلیل رَوِشمند و حجیت‌دارِ یک لغت عرضه گردیده است.
منابع لغویِ لازم به ترتیبِ زمان معرفی شده‌اند، منابع پیرامونی مانند منابع مترادفات و متضادها، فروق‌اللغات، معانی مجازی، اصطلاحات، و روح معنایی نیز عرضه گردیده است و در هر قسمت، نمونه‌ای از عملکرد فقیهان در تحلیل لغت ارائه شده است. دانلود اصل مقاله
ضوابط کارآمدی فعل معصوم در استنباط آموزه‌های دینی/ مهدی مردانی، علی راد
فعل معصوم همچون گفتار ایشان یکی از اجزای سنت است و منبع مهمی برای استنباط آموزه‌های دینی به‌شمار می‌رود. بااین‌همه، این مؤلفۀ حدیثی، به‌دلیل ناشناخته ماندنِ ابعاد کارآمدی‌اش، آن‌چنان‌که‌باید، مورد توجه قرار نگرفته است. مقالۀ پیشِرو کوشیده است با روش تحلیلی ـ اکتشافی، ضوابط مؤثر بر استنباط از فعل معصوم را کشف و تبیین کند و درنتیجه، زمینۀ گسترش استنباط از فعل معصوم را فراهم آورد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد ضوابط کارآمدی فعل معصوم در دو قسمِ ضوابط «احراز» فعل معصوم، و ضوابط «استنباط» از فعل معصوم مطرح‌شدنی‌اند. این ضوابط می‌تواند معیار اعتبارسنجی آموزه‌های برگرفته از فعل معصوم به‌شمار آید. دانلود اصل مقاله
درنگی در ادلۀ مشروع نبودن بیع گزاف/ قاسم عبیداوی، راضیه امینی، علی محمدیان
مشهور فقیهان امامیه معاملۀ تخمینی را سبب بطلان عقد بیع می‌دانند؛ حال‌آنکه امروزه در بسیاری از موارد، امکان آگاهی دقیق از مورد معامله فراهم نیست. نوشتار پیشِرو با روشی توصیفی ـ تحلیلی و به‌شیوۀ کتابخانه‌ای،میزان اعتبار چنین ادعایی را نقد و بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد روایاتی که فقیهان برای بطلان بیع گزاف به آ‌نها استناد کرده‌اند، بر مدعای ایشان دلالت نداشته و اخص از مدعا هستند؛ افزون‌براین، به‌نظر می‌رسد ابزارهای اندازه‌گیری وزن کالا در فرض مسئله موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک مشخص شدن مورد معامله به‌نحوی است که سبب اختلاف نشود و این مهم ازطریق مشاهده و اعتماد عرفی نیز می‌تواند احراز شود. دانلود اصل مقاله
حرمت غیبت مخالف/ محمد زروندی رحمانی
یکی از دغدغه‌های اساسی بشرِ امروز مقولات اخلاقی (اعم از اخلاق فردی و اجتماعی) است. بسیاری از مشکلات، اختلافات و نابسامانی‌های جوامع بشری ناشی از فقدان آن است.
یکی از این مقولات اخلاقی «غیبت» است که مباحث فراوانی را دربر دارد. صاحب‌نظران دربارۀ قلمرو غیبتِ حرام اختلاف دارند. مشهور فقیهان امامیه بر این باورند که غیبت غیرِشیعۀ اثناعشری جایز است. این نوشتار، نخست، ادلۀ هفت‌گانۀ شیعۀ قائل به جواز را بررسی و نقد کرده است؛ سپس، ادله‌ای را اقامه کرده است بر حرمت غیبت مطلق مسلمان، اعم از فرقه‌های مختلف شیعه و مسلمانان اهل سنت، به‌جز ناصبی و غالی. دانلود اصل مقاله
بررسی فقهی حکم ساختن بنای بلندتر از کعبه در اطراف آن/ مهدی عبدی، رضا عندلیبی
کعبۀ مکرمه نماد اسلام است، اسلامی که «یَعلو و لا یُعلی علیه» است. این برتری اسلام در شکوه و اعتلای کعبه جلوه‌گری می‌کند. باوجوداین، امروزه ساخته شدن بناهای مرتفع و مشرف‌به کعبه از شکوه آن می‌کاهد. گروهی از فقیهان شیعه به کراهت و گروهی به حرمتِ ساخت چنین بناهایی فتوا داده‌اند. باوجود روایات پرشمارِ بازدارنده از ساخت بنای بلندتر از کعبه در کتب اهل سنت، که بعضی از آن روایات بنابر مسلک خود ایشان صحیح است، ظاهراً کسی از فقیهان اهل سنت به این مسئله نپرداخته است. بررسی ادلۀ عام و مطلق جاری در مسئله و روایات خاصِ بازدارنده از ساختن بنای مشرف‌به کعبه، جایی برای تردید در کراهت ساختِ چنین بناهایی باقی نمی‌گذارد. هرچند حکم اولیِ ساخت چنین بناهایی کراهت است ولی لزوم رعایت مکروهات و مستحبات در حرم امن الهی دربارۀ خودِ کعبه، که اعظم شعائر الهی است، با تأکید بیشتری نیز همراه خواهد بود. حکومتی که مدعیِ اسلامی بودن است، مسئولیت سنگین‌تری دربرابر این حکم دارد. دانلود اصل مقاله
خلاصه‌المقالات عربی/ محمدحسین حکمت
علاقه‌مندان می‌توانند جهت دریافت فصلنامه به آدرس: قم، میدان شهدا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دفتر فصلنامه فقه مراجعه کنند و یا با شماره تلفن: ۳۷۱۱۶۶۶۶-۰۲۵ تماس حاصل نمایند و نیز شماره‌های پیشین فصلنامه را در سایت مجله مشاهده نمایند.
فصلنامه علمی پژوهشی فقه (کاوشی نو در فقه)، به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مدیرمسئولی عبدالرضا ایزدپناه و سردبیری محمد حسن نجفی منتشر می‌گردد.
لازم به یادآوری است این فصلنامه به استناد مصوبه ۱۳۱ شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی شورای عالی حوزه‌های علمیه در جلسه مورخ ۱۳۹۴/۵/۳حائز رتبه علمی- پژوهشی گردید.
