شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه و مرلف کتاب «کارکردهای عفاف در حقوق خانواده» در یادداشتی کوتاه به تشریح موضوع تحقیق خود بپرداخته است.
عفاف به معنای پاک‌زیستی و حفظ دامن از آلودگی، از جایگاه ارزشی ممتازی در دین مبین اسلام برخوردار است. اسلام منزلت «عفیف» را تا رتبه مجاهد شهید و فرشته مقرّب بالا برده است. حضرت علی(ع) در این باره می‌فرماید: مجاهد شهید در راه خدا اجرش بیشتر از کسى نیست که قدرت بر گناه دارد اما خویشتندارى مىکند؛ او نزدیک است که فرشتهاى از فرشتگان خدا باشد:
«مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ‌اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَکادَ الْعَفِیفُ أَنْ یکونَ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکهِ» (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۶۶).
از سوی دیگر، از نظر اسلام راهی برای عفیف‌ماندن جز ازدواج یا خویشتن‌داری جنسی وجود ندارد. این بیان خدای متعال در آیات ۳۲ و ۳۳ سوره نور است که فرمود: مردان و زنان بىهمسر خود را همسر دهید …، اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بىنیاز مىسازد … و کسانى که امکانى براى ازدواج نمىیابند، باید پاکدامنى پیشه کنند تا خداوند از فضل خود آنان را بىنیاز گرداند:
«وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ × وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتَّى یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ…».
مطلب بسیار مهم آن است که عفاف یک اصل ارزشی و اخلاقی صرف نیست، بلکه کارکردهای فقهی و حقوقی فراوانی دارد. در منابع اسلامی برای اصل عفاف آثار فراوانی در روابط همسری بیان شده است. بعضی از آنها ناظر به مرحله ازدواج و تشکیل خانواده، بعضی مربوط به روابط زناشویی و بعضی دیگر ناظر به مرحله انحلال نکاح است. بطور مثال، به اقتضای اصل عفاف ازدواج بر شخص واجب می‌گردد؛ به اقتضای اصل عفاف تأمین نیازهای جنسی همسر واجب می‌گردد؛ و اگر کارکرد زوجیت معکوس شود، و به جای تأمین نیاز جنسی و کمک به فرد برای حفظ دامن از آلودگی، وی را در معرض فساد قرار دهد، فکّ نکاح نیز لازم خواهد شد. مثل اینکه مرد قادر به ایفای وظیفه زناشویی نباشد و همسرش به علت محرومیت جنسی و ناتوانی در خویشتن‌داری در معرض گناه باشد.
مسایل فوق و موارد فراوان دیگر، در فقه اسلامی بطور پراکنده مطرح گردیده است ولی تا کنون به صورت متمرکز مورد بررسی قرار نگرفته و افزون بر این، مسایل فراوانی از آن هنوز تبیین نشده و حکم فقهی آن روشن نشده است. مقررات حقوق خانواده ج.ا. ایران نیز در باره آثار و پیامدهای عفاف در روابط همسری بسیار ناقص است. به همین دلیل ضروری است تا در قالب یک پروژه پژوهشی، ابعاد مختلف موضوع بررسی گردد.
پژوهش کارکردهای عفاف در حقوق خانواده در سه بخش کلی سامان یافته است: در بخش نخست، مفاهیم، مبانی و سایر مباحث مقدماتی موضوع پژوهش تبیین شده است. در بخش دوم، «کارکردهای پیشینی و پیشگیرانه عفاف در حقوق خانواده» و در بخش سوم، «کارکردهای پسینی و پیامدهای اعمال منافی عفاف در حقوق خانواده» مورد بررسی فقهی و حقوق قرار گرفته است. امید است به یاری خدای متعال، این پروژه به زودی به سرانجام برسد و راهی بازار نشر گردد.
