شبکه اجتهاد: جدال میان موسیقی و روحانیت گویی پایانی ندارد. بعد از این‌که ماجرای برگزاری کنسرت‌های موسیقی نقل محافل بود و پای برخی از مراجع را نیز به ماجرا کشاند، این بار طلبه‌‌ی جوانی، علیه کنسرت موسیقی اقدامی انجام داده و آتش مواجهه روحانیت و موسیقی را بار دیگر افروخته کرده است.

مراجع عظام تقلید اما در خصوص حکم موسیقی، اختلاف دیدگا‌‌ه‌هایی دارند؛ برخی از آ‌ن‌ها، از حُرمت انواع موسیقی سخن گفته‌اند که آیت‌الله سید صادق روحانی از آن جمله است. ایشان در جلد دوم از کتاب منهاج الفقاهه با ذکر روایتی از امام رضا(ع) عنوان می‌‌کنند که موسیقی و استفاده از آلات لهو و لعب حرام است و این عمل از گناهان کبیره محسوب می‌‌شود. ایشان معتقدند که روایات در نهی استفاده از وسائل و آلات لهو تأکید بسیاری دارند و در بعضی از آن‌ها آمده است که اولین کسی که استفاده از آلات لهو را پایه‌گذاری کرد، ابلیس بود و هرچه از این آلات یافت شود، بازگشت آن به ابلیس است. آیت‌الله روحانی بر این باورند که خرید و فروش آلات موسیقی نیز حرام است؛ چه این آلات مناسب مجالس طرب باشد، یا نباشد. حتی اگر در مجالس دینی و ذکر مصیبت از این وسایل استفاده شود، حرمت دارد؛ بلکه در این‌گونه مجالس حرمتش افزون می‌‌شود.

در مقابلِ این رویکرد که موسیقی را داری حرمت ذاتی می‌‌داند اما دیدگاهی در میان برخی علما وجود دارد که حرمت ذاتی برای موسیقی قائل نیستند. آیت‌الله یوسف صانعی معتقد است که اگرچه در وضوح و صراحت روایات بر حرمت غنا هیچ شکی نیست، اما این‌که این حکم صریح و روشن بر کدام یک از مصادیق غنا حمل شده معلوم نیست؛ به‌عبارت دیگر، موضوع این حکم روشن نیست که آیا منظور مطلق غنا است و یا این‌که اشاره به موارد خاصی دارد. ایشان سپس با نقل رأی‌های حضرات محمدحسین کاشف‌الغطاء، سید ماجد بحرانی، فیض کاشانی، سید مهدی کشمیری و دیگرانی از فقها، عنوان می‌کنند که آن‌چه از مجموع روایات رسیده در این باب روشن می‌‌شود این است که حرمت غنا و آن‌چه مربوط به آن است، مثل اُجرت و آموزش و گوش‌دادن و خرید و فروش و همه‌‌ی این امور، به آن‌چه که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس متداول و شناخته شده بوده اختصاص دارد و نمی‌‌توان آن را به زمان حال تعمیم داد. به باور وی، اشاره‌‌ی ائمه به مجالس غنا، ناظر به برپایی مجالس خاصی از ساز و آواز بوده که کنیزکان حضور داشتند و مشروب‌خواری و لهو و لعب به‌پا می‌‌کرده‌‌اند. آیت‌الله صانعی سپس این‌گونه حکم می‌‌کند که غنا مطلقاً حرام نبوده و فقط گونه‌‌ای خاص از آن حرام می‌‌باشد.

در میان فقها اما برخی نیز رویکردی عرفانی به موسیقی را برگزیده‌‌اند. آیت‌الله جوادی آملی به سخن ابن سینا استناد می‌‌کند که گفته بود: «گاهی عارف به آهنگ ملایم نیاز دارد تا او را موعظه کند». جوادی آملی معتقد است که آهنگ‌‌های طرب‌انگیز خوی حیوانی را در انسان زنده می‌‌کنند؛ اما برخی آهنگ‌ها خوی فرشته‌منشی را در آدم احیا می‌‌کنند و به انسان سبک‌باری می‌‌دهند و بشر را از شهوت و غضب دور می‌‌کنند. وی سه نحوه از موسیقی را از یکدیگر تفکیک می‌‌کند: ۱. موسیقی‌‌هایی که حالتی روحانی را در انسان ایجاد می‌‌کنند که اشکال ندارند؛ ۲. موسیقی‌هایی که به مجالس لهو و لعب اختصاص دارند و شهوت را تحریک می‌‌کنند که این دسته نامشروع‌اند؛ ۳. دسته‌‌ای از موسیقی‌‌ها مشکوک هستند که به این آهنگ‌های مشکوک نیز نباید گوش داد.

در این میان اما برخی از روحانیون نیز از ابراز نظر صریح ابا کرده‌‌اند. علامه طباطبایی نقل کرده است که برادرش سید حسن الهی، کتابی را در خصوص موسیقی نوشته است: «برادر ما راجع به تأثیر صدا و کیفیت آهنگ‌‌ها و تأثیر آن در روح و تأثیر لالایی برای کودکان که آن‌ها را به خواب می‌‌برد و به‌طور کلی از اسرار علم موسیقی و روابط معنوی روح با صداها و طنین‌‌های وارده در گوش، کتابی نوشتند، که انصافاً رساله نفیسی بود و تا به حال در دنیای امروز بی‌نظیر و از هر جهت بدیع و بی‌سابقه بود. لیکن بعد از اتمام رساله، خوف آن را پیدا کرد که به دست نا اهل از ابناء زمان و حکام جائر بیفتد و از آن حکومت‌‌های غیر مشروع دنیای امروز استفاده و بهره‌برداری کنند؛ لذا آن را به کلی مفقود کردند».‏[۱]‎

این اقدام سید محمدحسن الهی طباطبایی نشان از حساسیت‌های موسیقی دارد؛ ابزاری که می‌‌تواند گاه به سمت لهو میل کند و گاه به موعظه‌‌ای حسنه بدل شود. سید‌هادی طباطبایی- مباحثات

پانوشت‌ها

مهر تابان، ص۲۴