شبکه اجتهاد: شیعه در مواجهه با تحولات سده معاصر، مجموعه فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی را داشته است که برخی از آنها موفقیت آمیز نبوده و شکستی را بدنبال داشته است اما در عین حال تجربۀ فرهنگی و معرفتی و تشکیلاتی تشیع را ـ که بخشی از آن تجربه شکست است – فربه و غنی بخشید و برخی هم از موفقیت‌های نسبی برخوداربودند. در میان تجربه‌های موفّق فکری و فرهنگی تشیع، انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، اتفاق تاریخی سرنوشت ساز ودوران ساز بوده است که مرزهای جغرافیای سیاسی و فرهنگی ایران و اسلام را درنوردید.
در این موفقیت فوق العاده عواملی چند دخیل بوده است؛ یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار، بازسازی وبازخوانی مدرن و مترقی از اسلام و فرهنگ تشیع در مواجهه با تمدن‌های شرک آمیز و الحادی روز بود. درسده معاصر شخصیت‌های زیادی را می‌‌‌‌‌‌‌توان نام برد که کوشید تقریر جدید از اسلام و تشیع در مواجهه موج جدید تمدن غرب ارائه کنند اما نقش دو شخص در میان، برجسته، تاثیرگذار و راهبرانه بوده است: امام خمینی و علامه طباطبایی.
امام خمینی در زمانی اندیشه شیعی از سوی معارضان و معاندان تشیع مورد هجمه قرار گرفت، کشف الاسرار را نوشت ولی بعداً به این نتیجه رسید این کارها، اگرچه خوب و لازم است اما کار اساسی و ریشه‌‌‌ای نیست و به این فکر افتاد که کار را باید از اساس حل کرد و نسخه جدید برای صورتبندی حیات سیاسی و دینی در ایران تئوری پردازی کرد و نظریه ولایت فقیه را مطرح کرد.[۱]سال۱۳۴۲، مبارزه فرهنگی و سیاسی خود را علیه نظام استبداد شاهنشاهی شروع کرد و انقلاب اسلامی را درایران به وجود آورد و جمهوری اسلامی را تشکیل داد.
علامه طباطبایی، بعد از حضور در قم با نگارش و انتشار کتاب المیزان در تفسیر و کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم و کتاب قران در اسلام وکتاب تشیع در اسلام و …، صورت و سیمای جدید و مترقی از اسلام در مواجهه با شبهات و اشکالات مطرح از سوی روشنفکران سکولار و معارضان و معاندان نسبت به اسلام و تشیع تولید و عرضه کردند.
یکی از کسانی که شاگرد تعلیمی و فکری این دو شخصیت کم نظیر تشیع می‌‌‌‌‌‌‌باشد و این استعداد و توانمندی مورد توجه و حمایت خاص بود، استادشهید مرتضی مطهری است. لذا مرحوم مطهری در امتداد فعالیتی قرار گرفت که از سوی این دو شخصیت شروع شده بود. شهید مطهری در تکمیل این پروژه، چند کار اساسی را پی گرفت:
یکم: ساده سازی و بکارگیری ادبیات متناسب با محیط‌ها و محافل فرهنگی و علمی در جهت تسهیل تفهیم و تفاهم و نظارت و راهبری بر انتقال درست مطالعات انجام گرفته از سوی این دو شخصیت می‌‌‌‌‌‌‌باشد. تعلیقه‌های که استاد مطهری بر اصول فلسفه داشت وآن را به انتشار رساند و مدیریت فکری و فرهنگی ایشان در زمانی که امام خمینی در تبعید بود، برای تامین چنین هدفی بوده است.
دوم: استمرار تولید و عرضۀ این تبیین جدید از اسلام در ساحت‌های مورد تهدید و حوزه عمومی فرهنگ، یکی دیگر از کارهای بود که در این مورد نقش مکمّل داشت ودر مقاطعی هم، شخصیت محوری به حساب می‌‌‌‌‌‌‌آمد مانند کتاب حجاب، کتاب علل گرایش مادیگری و کتاب فطرت و کتاب جهان بینی الهی.
سوم: پاسخگویی علمی و مستدل و روشمند به شبهات هدایت شده براساس سیاست‌های فرهنگی قدرت سیاسی وقت. مانند کتاب نظام حقوق زن در اسلام و کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران و کتاب عدل الهی
چهارم: آسیب شناسی میراث فکری و کلامی شیعه جهت ارائه یک تصویر مترقی و پیش رو در حل مشکلات پیش رو جهان اسلام است. مانند کتاب علل گرایش به مادیگری.
قابل توجه است، تمام آثار وی مورد حمایت و توصیه امام خمینی قرار میگیرد و مبنای برای شکل گیری مناسبات جدید اجتماعی در عصر انقلاب اسلامی قرار گیرد و اسم ایشان در ردیف یکی از معماران اصلی انقلاب ثبت شود؛ و لذا مشاهده میکنیم روشنفکرانی که بنحوی در تقابل با انقلاب اسلامی قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرند و نظریه ولایت فقیه را رد می‌‌‌‌‌‌‌کنند، در تلاش هستند که مبنای فکری این شهید متفکر را نقد و رد کنند و این به این دلیل است که ایشان را متفکر ایدولوژیک و پشتیبان انقلاب اسلامی می‌‌‌‌‌‌‌دانند.
چند ویژگی در مطهری بود که او را در ِعداد متفکران بزرگ ایران و تشیع قرار داده و او را از هم صنفان و همفکران و همکاران خود ممتاز و متمایز می‌‌‌‌‌‌‌سازد:
نخست: اطلاع واسع و وافر و فهم عمیق و روشمند او از حکمت، عرفان و کلام اسلامی و دیگر دانش اسلامی است که ایشان در مواجهه علمی و فرهنگی با معضلات فکری و معرفتی، موفق و سر بلند کرده است.
دوم: زمان شناسی و معرفت به روز، و دقیق و علمی از مسایل فراروی جامعه خویش بود. خیلی از مسایلی که مطهری در خود ـ چه قبل انقلاب و چه بعد انقلاب ـ همچنان از مسایل جدی و مهم زمان نیز است و پاسخ‌های که داده در خیلی از عرصه‌ها کم نظیراست.
سوم: شجاعت و جسارت ایشان در ارائه دیدگاه‌ها و فهم خویش از مسایل، اگر نگویم بی نظیر، کم نظیر است. ترس از اینکه شاید فهم و تحلیل من درست نباشد و یا مورد تمسخر و استهزاء قرارگیرد و سخن من در محافل علمی مورد اقبال نباشد و هیبت علمی گذشته خود را هم از دست دهد، نکاتی است، جرات و جسارت کار فرهنگی را از بعضی میگیرد. این شجاعت و جسارت را در کارهای مانند خدمات متقابل ایران واسلام و نظام حقوق زن در اسلام و… مشاهده کرد.
—————————–
[۱]. «فالقدر المتیقّن منها هو الفقیه العادل العارف بشئون القضاء، و فنون السیاسه الدینیه الإسلامیۀ »؛ خمینى، روحالله، تهذیب الأصول، جلد۳، رساله فی الاجتهاد و التقلید، ص ۵۷۹، موسسه تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۳ق. لازم به ذکر است این درس امام از سال ۱۳۷۰ ق/ ۱۳۲۹ ش، شروع شد و تا سال ۱۳۳۷ق / ۱۳۳۶ ش پایان یافت.
