امروز وقتی از فقه مقارن می‌گویند، درواقع به‌عنوان یک متد مطرح است. در دوران ما فقه مقارن را به‌عنوان یک دانش نگاه نمی‌کنند، به‌عنوان یک روش استفاده می‌شود. طرفدارانی مثل شاگردان آیت‌الله بروجردی دارد و در نجف، قم و مشهد هم مخالفینی دارد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست استاد حوزه علمیه قم در نشست تخصصی «فلسفه فقه مقارن» که از سوی مرکز تخصصی آخوند خراسانی، چندی قبل در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: فلسفه فقه مقارن مفهومی پر اثر اما کم مطرح‌شده است. بحث‌های مختلفی دارد، این موضوع را یک آغاز حساب کرده، سپس مطالعات را تکمیل کنید.
مؤسس فقه مقارن، چه کسی بود؟
وی به تاریخچه فقه مقارن اشاره کرد و افزود: به حدود ۱۳۵۰ سال قبل برمی‌گردیم. شخصی به نام محمد بن حسن بن علی ابن ابیطالب مشهور به ابن الحنفیه می‌آید و مقداری بحث‌های خلافی را جمع و در اطراف آن صحبت میکند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: معمولاً نام او را به‌عنوان اولین شخصیت در این زمینه می‌برند. آن موقع اختلافات فقهی میان اصحاب بوده است. آنجا بود که علم الخلاف به وجود می‌آید. حرکت ابن‌حنفیه سرآغازی برای بعدی‌ها می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: بعد از او محمدبن حسن شیبانی می‌آید. شیبانی شاگرد ابوحنیفه است. به مدینه می‌آید. مالک ابن انس فقیه مدینه است. کتابی با عنوان الحجه علی اهل المدینه که مقارنه بین فقه خود و فقه اهل حدیث و مالکیه است، می‌نویسد.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه گفت: ردیه نویسی همان علم الخلاف بوده و انگیزه‌اش رد و تقویت جریان خودش بوده است. بعدها محمد بن ادریس شافعی می‌آید. او متولد سال ۱۵۰ هجری است. شافعی سنگ تمام در ردیه نویسی می‌گذارد.
علیدوست افزود: از شافعی پنج رد در همان زمان منتشر می‌شود که رد مالک در جهان اسلام خیلی سروصدا میکند. با این کار ردیه نویسی و علم الخلاف در جهان اسلام نهادینه شد. حضور شیعیان در این زمینه از قرن چهارم مشاهده می‌شود.
کتاب شناسی فقه مقارن
وی اظهار کرد: اولین کتاب دراین‌ارتباط از شیعه متعلق به شیخ مفید است. مرحوم سید ناصریات را دارد. بعدازآن، اثر مفصل و جامع «کتاب‌الخلاف» شیخ طوسی است. اوج کار شیخ در قرن پنجم است. این کتاب اوج اطلاعات شیخ طوسی را در این باره می‌رساند.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم یادآور شد: پس‌ازآن علم خلاف اوج نمی‌گیرد، ولی هیچ‌گاه هم دچار رخوت و سستی نمی‌شود. نوبت به علامه می‌رسد. علامه خودش مبتکر است، کتاب تذکره بعد از شرایع که حاوی ۱۲ هزار مسئله است که علامه آن را به ۵۰ هزار مسئله می‌رساند، در تذکره مسائل اهل سنت را می‌آورد.
وی خاطرنشان کرد: شهید اول این خط را دنبال میکند. شهید ثانی در کتاب‌های فقهی خود خیلی موضوع را بروز نداده است، اما در زندگی‌اش، فقه اهل سنت را تدریس می‌کرد.
فقه مقارن، در دوره معاصر
استاد حوزه علمیه قم گفت: بعد از شهید ثانی، علم الخلاف و ردیه نویسی به کما می‌رود و دچار مرگ مغزی می‌شود. تا این اواخر که در هند تلاش می‌شود، اما دیگر علم الخلاف نیست. در قرن اخیر صدایی از الازهر و مصر بلند شد تا مذاهب را به همدیگر نزدیک کند.
علیدوست افزود: در دوران معاصر در مصر و سوریه حرکت‌هایی انجام شد که مصادف با زعامت مرحوم آیت‌الله بروجردی بود. ایشان به این صدا جواب مثبت می‌دهد.
رئیس انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه قم اظهار کرد: آیت‌الله بروجردی دستور چاپ مجدد کتاب الخلاف شیخ طوسی را می‌دهد که تا آن زمان فراموش‌شده بود.
فقه مقارن، متد یا دانش؟
وی یادآور شد: امروز وقتی از فقه مقارن می‌گویند، درواقع به‌عنوان یک متد مطرح است. در دوران ما فقه مقارن را به‌عنوان یک دانش نگاه نمی‌کنند، به‌عنوان یک روش استفاده می‌شود. طرفدارانی مثل شاگردان آیت‌الله بروجردی دارد و در نجف، قم و مشهد هم مخالفینی دارد.
علیدوست خاطرنشان کرد: منظور فقه مقارن با مذاهب فقهی اهل سنت است. موافقان و مخالفانی دارد که گاهی به بحث‌های اجتماعی و سیاسی کشانده می‌شود.
دلایل مخالفین فقه مقارن
استاد حوزه علمیه قم در ادامه گفت: مخالفان چند دلیل را مطرح می‌کنند، اول و دوم آن‌که معتقدند ترویج باطل، اتلاف وقت و بی‌ثمر است. سوم خطر افتادن در ورطه سنی زدگی است.
وی افزود: هر روز مقایسه کردن سخنان ائمه (ع) با سخنان امثال شافعی و حنبلی یکسان‌سازی را در اذهان تداعی میکند و البته خطر است. برخی معتقدند فقه را از فقه خارج میکند. در مقابل موافقانی نیز داریم که عقیده دارند فقه مقارن برای رسیدن فقیه شیعه به حقیقت کمک میکند.
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: موافقان معتقدند روایان و فقه ما ناظر به فقه و احادیث اهل سنت است. اگر نباشد نمی‌تواند ابهام را کشف کرد. اخیراً بحثی در مورد همگرایی حقوق مطرح‌شده است. ما روی تقریب مسلمانان دست می‌گذاریم و بیشتر روی بحث‌های کلامی می‌رویم، در حالی که می‌‌‌توان از همگرایی (و نه وحدت) حقوقی بیشتر سخن گفت.
وی یادآور شد: این همگرایی بهتر از مطالب کلامی جواب می‌دهد، در کتاب فقه و مصلحت برخی از آنان آمده است. برخی از مطالب را می‌شود از آن‌ها استفاده و بومی شیعی کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پایان گفت: حرکت مقارن، حرکت مبارکی است. اما باید مراقب بود، باید نظرات فقهای شیعه و سنی را گرفت که باید از فقه و یا اصول شروع کرد. بحث‌های فلسفی مهمی است که باید روی همه آن‌ها مطالعه کرد.
