مبنا قراردادن مقارنه ماه و خورشید از جمله مباحث مهم فقهی است؛ غروب کردن خورشید و ماه باعث‌ می‌‌‌‌‌‌شود که برخی حکم به رؤیت هلال بدهند؛ شهادت شهود و محاسبات نجومی نیز در این عرصه بسیار مهم است؛ امروز بحث شهادت دو نفر عادل کم‌رنگ شده و فناوری‌های جدید جای این مسئله را گرفته‌اند.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست بررسی رؤیت پذیری هلال ماه شوال، امروز با حضور مسئول ستاد استهلال استان قم و مدیر خانه قرآن و نجوم و فعالان حوزوی و دانشگاهی، به همت خبرگزاری حوزه و با همکاری موسسه نجوم کبریا در ساختمان مدیریت اطلاع رسانی و رسانه حوزه‌های علمیه برگزار شد.

حجت‎الاسلام سهرابی مسئول ستاد استهلال استان قم در این نشست علمی گفت: عوامل مختلفی در رؤیت هلال نقش دارند؛ یکی از عوامل، نجومی است؛ تغییرات مکثی ماه در رؤیت و عدم رؤیت دخیل است؛ همچنین فاصله زمین تا ماه نیز در این عرصه مهم و تاثیرگذار است؛ اگر ماه در نزدیک ترین حالت به زمین باشد، راحت تر‌ می‌‌‌‌‌‌توان آن را رؤیت کرد.

وی افزود: عوامل جوی از جمله غبار هم نقش مهمی در رؤیت هلال دارند؛ ابرهای متراکم و همچنین وضعیت جغرافیایی نیز نقش مهمی در رؤیت دارند، زیرا تغییر ارتفاع و مسایل جوی‌ می‌‌‌‌‌‌توانند روی رؤیت هلال تاثیرگذار باشند.

این کارشناس نجوم بیان کرد: عوامل فنی از جمله نوع تلسکوپ‌ها و دوربین‌هایی که استفاده‌ می‌‌‌‌‌‌کنیم نیز در رؤیت هلال نقش دارند؛ دقت تلسکوپ‌های دستی و خودکار و همچنین عوامل انسانی از جمله توهم رؤیت نیز از جمله مسایل تاثیرگذار در امر هلال است؛ برخی قراردادها از جمله مقارنه‌ها و…. نیز در این زمینه موثر هستند.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: از دیگر مسایل مهم در این زمینه، می‌توان به مبانی فقهی اشاره کرد؛ تعاریف مباحث فقهی از جمله افق‌ها و فاصله‌ها، حجیت رؤیت با ابزار و یا بدون ابزار و… از جمله مسایلی است که باید در عرصه رؤیت هلال به آن اشاره کرد.

سهرابی گفت: مبانی فقهی در این عرصه متعدد است؛ مبنا قراردادن مقارنه ماه خورشید از جمله مباحث مهم فقهی است؛ غروب کردن خورشید و ماه باعث‌ می‌‌‌‌‌‌شود که برخی حکم به رؤیت هلال بدهند؛ شهادت شهود و محاسبات نجومی نیز در این عرصه بسیار مهم؛ امروز بحث شهادت شهود دو نفر عادل کمرنگ شده است و فناوری‌های جدید جای این مسئله را گرفته اند.

وی افزود: امروز ۱۳۰ گروه فعال استهلال فعالیت دارند که به دنبال رؤیت هلال می‌روند و مشاهدات خود را ارایه می‌دهند پس دیگر آن معنای قبلی شهود دیگر وجود ندارد؛ البته در عین حالی که شهود واقع می‌شود؛ در گذشته چالش‌هایی در این عرصه ایجاد شد؛ اگر مرجع تقلیدی با حساب‌های نجومی هلال را پیش بینی و تشخیص دهد می‌تواند اعلام عید کند.

مسایل اختلافی رؤیت

این کارشناس عرصه نجوم بیان کرد:رؤیت هلال با چشم مسلح و غیر مسلح نیز از مسایل مهم فقهی در این عرصه است؛ آیت‌الله فاضل لنکرانی این بحث را به شکل جدی مطرح کردند؛ حد خاص قدرت تلسکوپ نیز در این عرصه مورد سوال و بحث فنی واقع شده؛ گاهی هلال با دستگاه‌های متصل به تلسکوپ قابل رؤیت است؛ ولی با چشم عادی قابل اثبات نیست که این مسئله نیز از جمله سوالات مرسوم در این عرصه است.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: چند سال پیش هلال با چشم غیر مسلح و در هواپیما رؤیت شد که این بحث نیز از سوالاتی بود که موارد متعددی از نظرات را پوشش داد؛ هلال‌هایی هستند که در روز قابل رؤیت هستند ولی در غروب قابل رؤیت نخواهد بود که این امر به واسطه ضخامت جو است؛ این مسئله نیز از مسایل اختلافی است.

سهرابی گفت: رؤیت هلال در یک منطقه و یا در تمام مناطقی که در شب مشترک هستند مهمترین بحثی است که در بحث افق‌ها مطرح گردیده؛ در مسئله افق به طور کلی دو گروه داریم؛ نخست اینکه افق چیست؟ افقی که در فقه بیان‌ می‌‌‌‌‌‌شود با افق حسی و…. متفاوت است؛ در این بین مباحثی چون مناطق هم افق مطرح شده؛ یعنی دو منطقه ای که شرایط غروب خورشید و ماه به یک صورت است؛ علمای اهل سنت در محاسبه مناطق هم افق به شکل کیلومتری عمل‌ می‌‌‌‌‌‌کنند که مشخص نیست که این بحث از کجا در ذهن آنان ایجاد شده است.

این کارشناس نجوم بیان کرد: مناطق افق‌های نزدیک از مباحث مهم فقهی است؛ برخی از مراجع بیان کردند که جنوب کشور که در آن هلال رؤیت شد تا مرکز کشور حجیت دارد؛ یکی از علمای بزرگ حوزه نیز بیان کردند که اگر هلالی در غربی‌ترین نقطه کشور رؤیت شود در شرقی ترین نقطه کشور حجیت دارد؛ این مسئله هنوز به یک نظر مشترک ختم نشده است.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: در زمینه هلال‌های بحرانی داستان‌های مفصلی را شاهد هستیم؛ ولی رؤیت هلال از صداوسیما سه ساعت پس از بیان اولیه گزارش اعلام شد به دلیل همین اختلافات علمی است؛ این مباحث و گزارشات در دفتر رهبری جمع آوری‌ می‌‌‌‌‌‌شود؛ وقتی از این مباحث علمی جمع بندی صورت‌ می‌‌‌‌‌‌گیرد با توجه به ادله علمی این اعلام توسط رهبری اعلام‌ می‌‌‌‌‌‌شود.

سهرابی گفت: دو سال پیش در یکی از استان‌ها، یکی از ائمه جمعه بیان کرد که هلال رؤیت شد؛ این رؤیت در شمال کشور و توسط یک خانواده اهل سنت انجام شد؛ مسئول گروه‌های رؤیت هلال پس از تماس بیان کرد که این رؤیت انجام شده است؛ وقتی از وی سوال شد که ماه پیش از غروب خورشید غروب کرده است پس قابل اثبات نیست؛ این مسایل ممکن است جزو توهم رؤیت باشد؛ البته روز پس از این قضیه، عربستان اعلام عید کرد.

جمعه روز عید است

وی افزود: بحث رؤیت هلال در روز جمعه توسط یک محاسبه علمی انجام شده؛ اصل بر آن است که روز جمعه عید است؛ ولی پس از بحث‌های رؤیت و دریافت گزارشات و نظرات علمی است که نظر ولی فقیه در این عرصه اعلام می‌شود.

این کارشناس نجوم بیان کرد: انسان‌ها به طور طبیعی به دنبال آن چیزی هستند که دوست دارند محقق شود؛ مسئله هلال ماه نیز از جمله این مسایل است که عموم رصدگران به دنبال رؤیت آن هستند و با هر مشاهده‌ای سعی می‌کنند آن را به رؤیت هلال منطبق کنند؛ برخی اوقات تنها توهم نیست که اختلاف در رؤیت را ایجاد می‌کند حتی برخی مسایل فنی از جمله تابش غروب به لبه دوربین باعث خطای دید می‌شود که برخی از رصد گران تازه کار متوجه آن نمی‌شوند.

مسئول ستاد استهلال قم با ذکر این مطلب که در جنوب کشور، امید به رؤیت ماه در شب جمعه وجود دارد؛ در قم نیز امید به رؤیت هلال و می‌باشد؛ ولی پس از ارسال گزارش‌های ۱۰۰ گروه اگر ۲۰ گروه با چشم، رؤیت را انجام دادند نمی‌توانیم تعیین عید کنیم، کار ما، کار کارشناسی است؛ ولی درنهایت عید را رهبر انقلاب مطرح می‌کنند؛ طبق روشی که اعلام شده است منتظر و امیدواریم که روز عید، روز جمعه باشد، ولی در نهایت نظر نهایی از سوی رهبر انقلاب مطرح خواهد شد.

جریانات جوی نقشی مهم در رؤیت هلال دارند

در ادامه این نشست مهدی پیوند زنی کارشناس نجوم نیز گفت: ماه، یک قمر است به این معنی که ماه به دور یک سیاره می‌چرخد و نوری از خود ندارد و نور خود را از خورشید می‌گیرد؛ این جسمی که دور زمین می‌چرخد نیمی از آن رو و نیمی از آن پشت به خورشید است.

مدیر واحد فناور پارک علم و فناوری قم افزود: در همه حالات نیمی از ماه روشن و نیمی از آن تاریک است؛ شکل‌هاله ماه وابسته به میزان جابجایی ماه در مداری که دور زمین قراردارد است؛ هر زمانی که اختلاف طول دایره البروجی ماه و خورشید از صفر خارج شود به سطح روشن ماه دسترسی پیدا‌ می‌‌‌‌‌‌کنیم.

کارشناس نجوم بیان کرد: حداقل زاویه برای رؤیت هلال بین ۵ تا ۸ درجه است؛ بنابراین هرچه این زاویه که به میزان سرعت ماه به دور زمین دارد حالت ماه تغییر‌ می‌‌‌‌‌‌کند؛ هرچه مقدار فاصله ما به زمین نزدیک تر شود سرعت حرکت ماه نیز به دور زمین بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌شود؛ در حرکت ساده‌ می‌‌‌‌‌‌بینیم که ماه به شکل روزانه ۱۲ درجه جابجا‌ می‌‌‌‌‌‌شود.

مدیر خانه نجوم قرآنی استان قم تصریح کرد: همیشه همه اجرام سماوی از سمت شرق آسمان طلوع و در غرب آسمان غروب‌ می‌‌‌‌‌‌کنند؛ زاویه ماه و خورشید به هر میزان متفاوت باشد میزان طول و غروب متفاوت است؛ هلال‌هایی که زیر یک درصد هستند هلال‌های بحرانی یا رکورد شکن هستند؛ یعنی ممکن است که رکورد درصد رؤیت شکسته شود که این کار نیز با ابزار خاص امکان پذیر است.

وی اظهارکرد: در خصوص رؤیت هلال شوال، باید گفت که لحظه غروب برای شهر قم، فاز ماه یک و دو دهم درصد است؛ دیدن این هلال با این عدد فاز، کار سختی نیست البته اگر جای ماه در آسمان مناسب باشد، ولی مکان مناسبت ماه در شهر قم وجود ندارد؛ بخارهای جوی نور را در آسمان پخش‌ می‌‌‌‌‌‌کند و این پخش نور در آسمان باعث‌ می‌‌‌‌‌‌شود که اختلاف نوری که بین نور وآسمان است به خوبی دیده نمی شود.

وی گفت: کنتراست نور در دو ده دقیقه اول و آخر نوع رصد ماه را تغییر‌ می‌‌‌‌‌‌دهد؛ شکل رؤیت در این زمینه نیز متغیر خواهد بود؛ قطع و وصل شدن نور اجازه دیده شدن ماه را به ما نمی دهد، پس باید در این زمینه به یک فاصله مناسب برسیم.

پیوند زنی تصریح کرد: برای رؤیت هلال عید فطر از تجربه‌های رصدهای مختلف به این نتیجه رسیده اند که در یک سری بخش‌ها شرایط رؤیت راحت است؛ این مناطق شامل آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی و بخشی از آفریقا است؛ اگر غبار جوی در حد سالم باشد به راحتی‌ می‌‌‌‌‌‌توان ماه را رؤیت کرد؛ اگر رنگ آسمان آبی تیره باشد، در این مکان‌ می‌‌‌‌‌‌توان با چشم غیر مسلح ماه را ببینیم.

وی افزود: این مناطق، مناطق جنوبی ایران هستند؛ از ایلام به پایین و مناطقی چون سراوان به سمت جنوب کشور بهترین مناطقی هستند که‌ می‌‌‌‌‌‌توان ماه را به راحتی مشاهده کرد؛ در این مناطق اگر آسمان خود را آبی دیدند انتظار داریم که ماه را به چشم غیر مسلح ببینند؛ در مناطقی مثل قم که آسمان سفید است و غبار زیادی دارد احتمالا نمی توان ماه را به راحتی دید.

شهر قم ۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد

کارشناس نجوم بیان کرد: شهر قم ۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و این مسئله باعث‌ می‌‌‌‌‌‌شود که غلظت جو بسیار زیاد باشد، ولی وقتی در مناطقی مثل «فردو» وارد‌ می‌‌‌‌‌‌شویم مشاهده را برای رؤیت گران ساده تر‌ می‌‌‌‌‌‌کند؛ در این مناطق احتمال رؤیت ماه بیشتر است؛ هرچه وقتی ارتفاع سطح بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌شود مدت زمان غروب بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌شود.

مدیر خانه نجوم قرآنی استان قم با ذکر این مطلب که امسال برای رؤیت هلال با توجه به جانمایی که انجام شده است در قله ای به ارتفاع ۳هزار متری مستقر‌ می‌‌‌‌‌‌شویم تصریح کرد: با توجه ماه در این روز ۱۵۰۰ کیلومتر با زمین فاصله دارد سرعت جابجایی آن نیز افزایش‌ می‌‌‌‌‌‌شود؛ این مسئله شانس رؤیت با چشم را بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌کند.

وی اظهارکرد: سال گذشته نتوانستیم که ماه را با چشم غیر مسلح رؤیت کنیم، ولی در منطقه ای که حضور داشتیم توانستیم سیاره مشتری را ببینیم ولی با ابزار، ماه رؤیت شد و ابری که در آن منطقه ایجاد شد اجازه نداد که ماه با این شکل رؤیت شود؛ این وضعیت برای کشور عراق متفاوت است و از جنوب تا کردستان عراق شامل مناطقی است که‌ می‌‌‌‌‌‌توان در هوای پاک ماه را به راحتی رؤیت کرد.

پیوند زنی تصریح کرد: فاصله عرضی بین ماه و خورشید، ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید را به ما اطلاع‌ می‌‌‌‌‌‌دهد؛ هرچه عرض، بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌شود، ماه طول زاویه البروجی کمتری دارد؛ امسال ماه عرض دایره البروجی بیشتر و طول کمتری دارد.

وی افزود: زمانی که ماه مرتفع تر‌ می‌‌‌‌‌‌شود، میزان اثرگذاری غبارهای جوی بیشتر‌ می‌‌‌‌‌‌شود و به همین دلیل کار رؤیت از ساعت ۲ بعد از ظهر انجام‌ می‌‌‌‌‌‌شود؛ این کار به یک نقطه‌ می‌‌‌‌‌‌رسد که میزان نور خورشید و میزان زمین تاب روی ماه و جریانات جوی زمین ممکن است که ماه در یک ساعت مشخص رؤیت شود که این زمان بهترین زمان رؤیت هلال و ماه است؛ این استهلال را استهلال روزگاهی گویند که تا یک ساعت به غروب خورشید ادامه دارد.

کارشناس نجوم در پایان بیان کرد: نیم ساعت پیش از غروب و بیست دقیقه پس از غروب خورشید، اوج کار استهلال است.

اختلاف عرض جغرافیایی باعث می‌شود که اختلافاتی در شمول رؤیت هلال ایجاد شود

در این مراسم مهندس نجف رئیس بخش نجومی دفتر آیت‌الله سیستانی در ایران نیز که به عنوان مهمان در این نشست حضور داشت، با مطرح نمودن چند سوال گفت: طبق مبنای حضرت آیت‌الله سیستانی،‌ با چشم غیر مسلح جایی که رؤیت‌ می‌‌‌‌‌‌شود مهم است، یعنی اگر در قم رؤیت شود کل کشور، اگر در نجف انجام شود، ممکن است مناطق شرقی ایران را در بر نگیرد، مهم این است که در کدام نقطه واقع شود.

وی افزود: اختلاف عرض جغرافیایی باعث‌ می‌‌‌‌‌‌شود که اختلافاتی در شمول رؤیت هلال ایجاد شود؛ مثلا حجیت رؤیت در شوش تا منتها علیه ایران قابل اثبات نباشد؛ طبق نظر آیت الله العظمی سیستانی عرض جغرافیایی در تعیین شمول رؤیت نقش آفرین است؛ هرچه ارتفاع بالا و پایین شود خطوط دید رؤیت نیز جابجا‌ می‌‌‌‌‌‌شود؛ باید منتظر گزارشات رؤیت باشیم تا رؤیت را محرز بدانیم.

مهندس نجف در پایان عنوان کرد: برخی اوقات در صدور بیانیه استهلال بیان‌ می‌‌‌‌‌‌شود که در کدام مناطق چه روزی عید است و این کار پس از دریافت گزارشات علمی انجام‌ می‌‌‌‌‌‌شود.