فقه ما وقتی استوار است که پیوست فرهنگی و تربیتی آن به خوبی در جامعه شکل گرفته باشد و در غیر این صورت هرچند شما قانون در مجلس شورای اسلامی یا در رساله‌های عملیه بنویسید تأثیر عملی نخواهد داشت و فایده‌ای ندارد، بنابراین باید روی آن فکر کنیم که چگونه زمینه‌های اجرایی شدن قوانین فقهی یا حقوقی را در جامعه فراهم کنیم والا احکام اجرا نمی‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی فلسفه و سیر تشریعی حجاب در اسلام عصر شنبه دوم تیرماه ۹۷ از سوی پایگاه فقه حکومتی وسائل در سالن نشست‌های خبرگزاری رسا برگزار شد. سخنرانان این نشست حجج اسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت پور مدیر حوزه علمیه خواهران و فرج الله هدایت نیا گنجی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و از اساتید حوزه و دانشگاه بودند. گزارش تفصیلی این نشست در ادامه تقدیم می‌شود.
حجت‌الاسلام مهدی صبوحی دبیرعلمی نشست: رهبر معظم انقلاب بارها نسبت به جدی گرفتن فقه حکومتی در حوزه تأکید کرده‌اند و پایگاه فقه حکومتی وسائل نیز فارغ از مسائل خبری به دنبال گفتمان سازی در مباحث مربوط به فقه حکومتی با حضور اساتید و بزرگان حوزه است تا قدمی برای رفع این دغدغه مهم رهبر معظم انقلاب بردارد.
این نشست نیز در مورد فلسفه و سیر تشریع پوشش در اسلام با توجه به کتاب «سیر فرهنگ سازی پوشش اسلامی با رویکرد تفسیر تنزیلی» اثر حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت پور است که بعد از ارائه ایشان با نقد حجت‌الاسلام والمسلمین هدایت نیا همراه خواهد شد.
با عرض تأسف در فقه حکومتی از جمله فرهنگ و اجتماع بعد از انقلاب مباحث به سمت مباحث فقهی صرف رفته ایم، هرچند فقه اصل است ولی فقه تعاملی با اجتماع جایی دیده نشده است و زمانه ما را به سمتی برده است که فقه باید باز تر شده و از فضای بسته صرف بیرون بیاید.
ما باید بیش از این مقدار کرسی آزاد اندیشی و نشست‌های تخصصی در حوزه فقه اجتماعی داشته باشیم، چراکه اشکالات و گسل‌های زیادی به وجود آمده است، چرا باید به این جا برسیم که جوان ایرانی روسری را از سر برمی دارد؟ چون فقه با اجتماع تعامل پیدا نکرده است یکی از مباحث مهم در این حوزه الزام حاکمیت به حجاب است و کم و بیش در این زمینه مباحثی مطرح شده است که مقدمه آن باید سیر فرهنگ سازی پوشش و تاریخ آن را مورد بررسی قرار بگیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت پور: اولا خیلی خرسندم که در این روز این توفیق برای ما فراهم شد تا در این جمع نورانی قرار بگیرم امیدواریم مجموعه مباحثی که مطرح می‌شود تصویر روشنی از آن چه به نظر می‌رسد فلسفه و سیر پوشش اسلامی است به نتیجه برساند.
حجاب از ستر دقیق تر است
سعی می‌کنیم ابتدا مختصرا مسائل و نکاتی را مطرح کنیم که تفصیل آن در کتاب سیر فرهنگ سازی پوشش اسلامی با توجه به سیر تنزیلی آیات قران آمده است و عمدتا سعی می‌کنم به نکات مهم بپردازم. اولا واژه پوشش اسلامی یعنی «ستر» که در روایات ما زیاد آمده است، واژه دقیق و درستی است که شاید استفاده از آن در فرهنگ قرآنی و روایی ما مطلوب تر و رسا تر از واژه «حجاب» باشد.
حجاب یعنی اگر زن حتی پوشیده باشد از پشت پرده یا دیوار با دیگران در ارتباط باشند یعنی خانم‌ها پشت پرده باشند حتی اگر لباس پوشیده داشته باشند، ممکن است واژه حجاب در روزگار کنونی این تلقی را داشته باشد که زن در خانه باشد یعنی حتی مثل این جلسه که ترکیبی از خواهران و برادران است وجود نداشته باشد.
بحث بعدی امر به معروف و نهی از منکر است؛ معروف یعنی هنجارهایی که در جامعه رسوخ پیدا کرده و قانون و اجتماع با آن هماهنگ است و منکر نیز ناهنجاری‌هایی است که عرف و جامعه با آن همراه نیست و آن را ناپسند می‌داند؛ وقتی از پوشش اسلامی بحث می‌کنیم و صحبت ما این باشد که باید امر به معروف بشود به این معنا که پوشش تبدیل به یک هنجاری در جامعه شود و ما مأموریم هنجارهای اجتماعی را نگاه داریم و از آن طرف بد پوششی و یا بی پوششی نا هنجاری است که باید در مقابل آن ایستاد.
حال وقتی در این حوزه صحبت می‌کنیم بحث ما امر به معروف و نهی از منکر نیست بلکه این گونه مسائل مربوط به مباحث الزام حاکمیت در مورد پوشش است که باید در جای خود بحث شود بلکه موضوع بحث ما تربیت است.
ابتدا باید بگوییم فقه ما وقتی استوار است که پیوست فرهنگی و تربیتی آن به خوبی در جامعه شکل گرفته باشد و در غیر این صورت هرچند شما قانون در مجلس شورای اسلامی یا در رساله‌های عملیه بنویسید تأثیر عملی نخواهد داشت و فایده‌ای ندارد، بنابراین باید روی آن فکر کنیم که چگونه زمینه‌های اجرایی شدن قوانین فقهی یا حقوقی را در جامعه فراهم کنیم والا احکام اجرا نمی‌شود.
بخش زیادی از تلاش‌هایی که در قرآن و روایات در حوزه تربیت صورت گرفته است تلاشی است برای این که فضای فقهی با پیوست‌های اعتقادی اخلاقی و تربیتی عجین شده و ماندگار شود و تقریبا در قرآن هیچ مسأله فقهی بیان نشده مگر این که همین پیوست‌ها رعایت شده است اگر به این مسأله توجه کنیم بخش زیادی از نگرانی‌های مادر مورد ناکارآمدی‌های فقه برطرف می‌شود.
موضوع حجاب در سوره‌های مکی نیامده است
از نظر سیر نزول در قرآن کریم موضوع پوشش اسلامی در سوره‌های مکی مطرح نشده است؛ در مکه ۸۶ سوره نازل شده که اولین آن سوره «علق» و آخرین آنها «مطففین» است و حتی در یک مورد به مسأله پوشش اسلامی توجه داده نشده است و جامعه با احکامی مخاطب شد که بخشی از آنها عقلی و بخشی از آنها شرعی بود ولی اصلا بحث پوشش اسلامی در کار نبود.
در سیر نزول قرآن دو فرایند رشد داشته ایم در یک مرحله مسلمان‌ها مخفی بودند و پیامبر گرامی اسلام(ص) گروهی را مخفیانه و غیر آشکار از مسلمانان شکل داد تا در ادامه تبدیل به یک گروه منسجم شدند تا خداوند در سوره حجر دستور داد که امر خدا را اجرا کند و از مشرکان را اعراض کند یعنی به گونه‌ای جامعه را دو قطبی کند، در این حالی بود که مشرکان در برابر مؤمنان قرار گرفتند و با هم چالش داشتند که شبیه به تهاجم فرهنگی در جامعه فعلی بود ولی هنوز مسأله پوشش مطرح نشده است.
وقتی به سوره‌های مدنی می‌رسیم به مرور مسأله ستر و حجاب به میان می‌آید که از نظر زمانی نزدیک به چهار یا پنج سال از نزول قرآن گذشته است؛ در سوره احزاب ابتدا مسائلی مطرح می‌شود که جایگاه پیامبر را به عنوان شخصیت برجسته که جامعه ایمانی باید خودش را با او هماهنگ کند مطرح می‌شود.
در ادامه این سوره به زنان پیامبر به عنوان جایگاه اجتماعی خاص اشاره می‌شود و برای آنها مسائل انضباطی از جمله ممنوعیت ازدواج مجدد و نازک کردن صدا اشاره می‌شود که دستوراتی در جایگاه زنان پیامبر است و بعد از آن جامعه مؤمنین را در آیه ۳۵ سوره احزاب معرفی می‌کند و در ادامه ممنوعیت ارتباط و ازدواج مردان مؤمن با زنان پیامبر بعد از رحلت ایشان مطرح می‌شود و به دنبال آن آیه پوشش اسلامی در آیه ۵۶ همین سوره مطرح می‌شود.
بعد از این آیه، دیگر آیه‌ای در مورد پوشش اسلامی به معنای خاص نداریم تا به سوره نور می‌رسیم که سوره ۱۰۲ قرآن است، در این سوره به همان زنانی که در مورد آنها دستور پوشش داده بود و نماد مسلمانی یا ارتباط آنها با جامعه ایمانی دانسته می‌شد، مسائلی در مورد پاکدامنی زنان مطرح شده است.
در سوره نور مسائلی در مورد پاکدامنی نه پوشش صرف برای اثبات مسلمانی، بیان می‌شود، یعنی شاید زنان گاهی بد پوششی می‌کردند یا رفتارهایی از خود نشان می‌دادند که جنبه مربوط حفظ پاکدامنی در اجتماع که مسأله‌ای دومی است در این پوشش اسلامی رعایت نمی‌شد، این همان مشکلی است که سوره احزاب می‌خواهد آن را حل کند.
تنها دو آیه در مورد حجاب داریم
بنابراین تنها دو آیه در مورد حجاب است یکی در سوره احزاب و دیگری در سوره نور است که اولی به صورت مستقیم به حجاب و دومی به صورت غیر مستقیم از طریق پاکدامنی به حجاب اشاره می‌کند؛ هدف از پوشش این است که خانم‌ها اتصال شان به جامعه ایمانی اثبات شود تا طمع از آنها بریده شده و مورد تعرض قرار نگیرند.
از نظر سیر تشریع گزارش همان چیزی است که بیان شد ولی اگر بخواهیم آن را توصیف کنیم باید بگوییم ستر و حجاب مربوط به دوره مدینه و زمانی است که جامعه ایمانی در حال استقرار است؛ دوره شکل گیری جامعه ایمانی را با توجه به قرآن در چهار مرحله خلاصه کرده ام.
مرحله اول دوره اسقرار اسلام در مکه و مرحله دوم ا
