شصت و نهمین شماره از فصلنامه علمی – پژوهشی «اقتصاد اسلامی» از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، این فصلنامه با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیری عباس عرب‌مازار به شماره شصت و نهم خود رسید. در این شماره از فصلنامه علمی – پژوهشی اقتصاد اسلامی، هفت مقاله در حوزه اقتصاد اسلامی منتشر شده که در ادامه چکیده آنها آمده است:
روش تحقیق جامع طراحی ابزارهای مالی اسلامی (مختار)/ سیدعباس موسویان، حامد تاجمیر ریاحی
چکیده: از عوامل توسعه اقتصادی، وجود ابزارهای متنوع در بازارهای مالی است. اقتصادی موفق است که ابزارهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی داشته باشد. طراحی ابزارهای جدید در ایران با چالش‌های انطباق ابزارها با شرایط بازار پول و سرمایه و انطباق با فقه اسلامی مواجه است. یک ابزار مالی، افزون بر تطابق با فقه اسلامی، باید از منظر اقتصادی، مدیریت مالی، حقوق و حسابداری قابل دفاع باشد. بررسی پژوهش‌های طراحی ابزارهای مالی نشان می‌دهد غالب این مطالعات، روش تحقیق علمی و استانداردی ندارند و هر یک از محققان به فراخور تخصص خود روشی را برگزیدهاند؛ درنتیجه یافته‌های محققان و ابزارهای طراحیشده، از اعتبار علمی قابل دفاعی برخوردار نیست. تدوین یک روش تحقیق علمی و استاندارد می‌تواند فرایند پژوهش در این زمینه را تسهیل نموده، یافته‌های آنها را از جهت اعتبار ارتقا دهد. این مقاله می‌کوشد با آسیب‌شناسی پژوهش‌های طراحی ابزارهای مالی اسلامی و با استفاده از نقاط قوت و ضعف آنها، روش لمی و استانداردی برای طراحی ابزار مالی اسلامی پیشنهاد نماید. در این روش پژوهشگر به صورت مرحله به مرحله، ایده ابزار مالی جدید را در معرض اعتبارسنجی قرار می‌دهد که شامل نیازسنجی از ناشران، سرمایه‌گذاران و بررسی آرای فقیهان، اقتصادانان، حقوقدانان و استادان حسابداری است.
بررسی اقتصادی حساسیت خانوارهای ایرانی به مخارج مذهبی/ سیدمحسن سجادی، فهیمه حمایتی
چکیده: رفتار اقتصادی جامعه از دیدگاه اسلام می‌تواند نمادی از میزان نهادینهشدن پایه‌های دین در فکر و اندیشه مردم باشد. مطالعه روند تغییرات رفتارهای اقتصادی نیز جهت بررسی تأثیر سیاست‌ها بر دین‌مداری مردم کمک می‌کند. بدین منظور بررسی شاخص‌های اقتصادی جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی جهت تقسیمبندی کالاها و خـدمات، مـحاسبه کشش درآمدی (هزینه‌ای) می‌باشد. بر اساس آموزه‌های اسلام انتظار می‌رود مخارج واجب و مستحب نوع‌دوستانه، دارای کشش درآمدی کمتر از یک و از ضروریات زندگی مسلمانان باشد و سایر مخارج مذهبی در شمار اقلام لوکس قرار گیرند. در این مقاله در یک بررسی تجربی، کشش درآمدی مخارج مذهبی خانوارهای شهری و روستایی مربوط به دوره زمانی ۱۳۹۳-۱۳۸۳ با استفاده از روش رگرسیون‌های به ظاهر نامرتبط(Seemingly Unrelated Regression) (SUR) تخمین زده شد و مشاهده گردید، مخارج سفرهای مذهبی و مخارج مستحب برگزاری مراسم جمعی شهری و روستایی و مخارج مذهبی شخصی روستایی مطابق با انتظارات کالایی لوکس به شمار می‌آیند و بر خلاف انتظار مخارج مستحب نوع‌دوستانه روستایی نیز در شمار کالاهای لوکس قرار گرفت. همچنین با توجه به معنادارنبودن ضرایب مربوط به متغیر مستقل درآمد در مورد سایر هزینه‌های مذهبی، امکان محاسبه کشش درآمدی (هزینه‌ای) آنها وجود نداشت.
بررسی آزمایشگاهی اثر دینداری بر تقابل انگیزه‌های فردی: رهیافت بازی‌های متوالی با اطلاعات کامل/ ام‌البنین جلالی، زهرا نصرالهی
چکیده: هدف اصلی این پژوهش، سنجش عامل دینداری بر تقابل انگیزه‌های فردی در قالب یک کار گروهی است. «تقابل انگیزه‌ها» معرف وضعیتی است که در آن افزایش پاداش‌های تیمی، فقط منجر به تلاش توسط برخی از اعضا شود. بررسی اثر «دینداری» بر «تقابل انگیزه‌ها» یک پرسش تجربی است و اقتصاددانان رفتاری برای پاسخ به آن، به محیط‌های آزمایشگاهی رجوع می‌کنند. بدین منظور در این پژوهش با پیاده‌سازی یک بازی متوالی دومرحله‌ای با اطلاعات کامل در یک نمونه ۲۱۰ نفره از جامعه مورد نظر (دانشجویان دانشگاه‌های یزد و آیت‌الله حائری میبد)، تأثیر دینداری بر تصمیم‌گیری فردی تحلیل شد. نتایج نشان داد که اولاً افراد دیندار در ازای دریافت پاداش بیشتر، کار بیشتری عرضه می‌کنند؛ یعنی کمتر دچار تقابل انگیزه‌ها می‌شوند. ثانیاً افراد دیندارتر کمتر از سایر افراد تحت تأثیر تصمیمات سایر اعضا قرار می‌گیرند. ثالثاً با افزایش هزینه تصمیم‌گیری، دینداری افراد باعث کاهش سطح تقابل انگیزه‌ها و همچنین عدم تنبیه همگروههای دیگر شده است.
چالش‌های بانکداری بدون ربا در ایران (راهکارهای برونرفت)/ غلامرضا مصباحی مقدم
چکیده: بانکداری بدون ربا در ایران، در حال حاضر دچار چالش‌های مهمی است که برای حل آنها باید اقدام جامع و عاجل صورت گیرد تا نظام بانکی از ناحیه این چالشها دچار بحران بزرگ نشود. پرسش اصلی تحقیق این است: «مهمترین چالش‌های نظام بانکی بدون ربا در ایران و راهکارهای برونرفت از آنها کدام است؟ نویسنده با استفاده از روش توصیفی به بیان چالش‌های نظام بانکی می‌پردازد و با استفاده از روش تحلیلی به بیان علل بروز مهمترین چالشها و راهکارهای برونرفت از آن می‌پردازد. مهمترین چالشها عبارتاند از: رقابت در افزایش «نرخ سود علی‌الحساب» سپرده‌ها، نرخ بالای مطالبات غیرجاری بانک‌ها، پایینبودن نرخ کفایت سرمایه بانک‌ها، تعداد زیاد شعب بانک‌ها و مؤسسات مالی- اعتباری، صوری عملکردن بانک‌ها و مؤسسات مالی- اعتباری در عقود مبادله‌ای و مشارکتی، جرایم انباشتهشده دیرکرد و کارکرد ربوی آن، افزایش شدید گرایش بخش عمومی غیردولتی به ایجاد بانک و مؤسسات مالی- اعتباری، بنگاهداری بانک‌ها، خلق پول توسط بانک‌های عامل و بروز فساد در نظام بانکی و اداری. یافته‌های مقاله افزون بر اثبات این چالشها راهکارهای برونرفت از آنها را تبیین می‌کند.
اثر ساختار تسهیلات بر سودآوری بانک‌ها (مشارکت مدنی و فروش اقساطی)/ حسین امینی، فریبا نوروزی
چکیده: مطالعه حاضر به بررسی تأثیر ساختار تسهیلات اعطایی بر سودآوری بانک‌ها در ایران با استفاده از داده‌های تابلویی طی دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴ می‌پردازد. برای این منظور دو دسته متغیر شامل متغیرهای کلان و متغیرهای درونبانکی استفاده شده است. جهت دستیابی به این هدف از بین بانک‌های خصوصی نُه بانک که تسهیلات خود را در قالب عقود اسلامی اعطا می‌نمایند، انتخاب گردید. با توجه به اینکه فروش اقساطی و مشارکت مدنی به ترتیب با ۴۰/۳۳ و ۱۰/۳۴ درصد بیشترین سهم از کل تسهیلات را به خود اختصاص داده‌اند، در این تحقیق جهت بررسی سودآوری بانک‌ها متغیرهای فوق به عنوان نماینده بخش تسهیلات در نظر گرفته شده است. همچنین معیارهای سودآوری مورد استفاده شامل بازده حقوق صاحبان سهام، بازده دارایی‌ها و حاشیه سود خالص می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بین مشارکت مدنی و فروش اقساطی با معیارهای سودآوری به ترتیب رابطه مثبت و منفی و معناداری وجود دارد.
اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر کژگزینی و کژمنشی در بانکداری بدون ربا (مطالعه موردی: بانک صنعت و معدن)/ محمدنقی نظرپور، مریم اولاد
چکیده: نظام بانکی یکی از ارکان اقتصاد هر کشوری به شمار می‌رود که کارآمدی یا ناکارآمدی آن می‌تواند به‌طورمستقیم و غیرمستقیم روی عملکرد اقتصاد آن کشور اثرگذار باشد. از چالش‌های پیش روی نظام بانکداری بدون ربا، مسئله اطلاعات نامتقارن میان بانک و متقاضی تسهیلات در قرارداهای مشارکتی است. وجود اطلاعات نامتقارن موجب بروز پدیده کژگزینی و کژمنشی در بازارها می‌شود. از دهه ۱۹۷۰ به بعد عدم تقارن اطلاعات به عنوان یکی از موضوعات مهم در اقتصاد مطرح شد. تحقیق حاضر جهت پاسخ‌گویی به سؤال «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری کژگزینی و کژمنشی در عقود مشارکتی مورد استفاده در بانک‌های تخصصی در بانکداری بدون ربا کداماند» با به‌کارگیری ترکیبی از روش‌های ریاضی AHP و TOPSIS و با استفاده از داده‌های میدانی (پرسش‌نامه‌ای) به بررسی این فرضیه‌ها می‌پردازد که عوامل متعددی نظیر عدم توجه به درجه ریسک اعتباری مشتریان و عدم وجود سازوکار تشویق و تنبیه مشتریان، بر شکل‌گیری کژگزینی و کژمنشی مؤثر است. نتایج حاصل از تحقیق نشان‌دهنده آن است که عوامل مذکور تأثیر بیشتری روی کژگزینی در مقایسه با کژمنشی دارند. نظارت و کنترل بیشترین تأثیر و استفاده گسترده از عقد مشارکت مدنی کمترین اهمیت را در کژگزینی و کژمنشی دارد.
امکان‌سنجی تعزیر مالی مدیون مماطل در نظام بانکداری اسلامی/ سیدامرالله حسینی
چکیده: یکی از چالش‌های مهم نظام بانکی، نحوه وصول مطالبات غیرجاری است. امروزه در نظام بانکی ما از روش وجه التزام استفاده می‌شود؛ ولی در مورد راهکارهای دیگر نیز باب گفتگو باز است. از جمله راهکارهای پیشنهادی تعزیر مالی مشتریان متخلف است؛ ولی این راهکار نیز با چالشهایی روبهروست؛ از جمله اینکه آیا تعزیر می‌تواند به شیوههای مختلف صورت بگیرد یا آنگونهکه برخی گفتهاند، منحصر به تعزیر بدنی است؟ و به فرض تعمیم، چه دلیلی بر مشروعیت تعزیر مالی وجود دارد؟ و به فرض مشروعیت آن، آیا میتوان تخلف در ادای دیون را از موجبات آن دانست؟ و درنهایت تعزیر مالی مدیون متخلف به چه شیوههایی قابل اجراست؟ پژوهش حاضر کوشیده است به روش توصیفی- تحلیلی از چالش‌های فقهی مذکور عبور و راه را برای بررسی به‌کارگیری این روش در عمل هموار سازد.
علاقمندان می‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمایند.
