ویژگی‌های مذهب زیدی

– مذهب «زیدیه» با بقیه شیعه مشترک است، جز این که در نماز «حی علی خیر العمل» نگویند و مسح علی الخفین و نماز را به امامت هر صالح و فاجری جایز دانند و اکل ذبایح اهل کتاب را روا شمرند و قائل به «زواج» متعه نیستند. محمد بن اسحاق الندیم در کتاب «الفهرست» می‌نویسد: اکثر محدثین، مانند سفیان بن عینیه و سفیان ثوری و صالح بن حی و پسرش بر مذهب زیدی بودند.
– زیدیه، به «مهدویت» اعتقادی ندارند و در انتظار امام غایبی نیستند.
– درباره مرتکب گناه کبیره گویند که: وی در آخرت در دوزخ جاودان نخواهد ماند، ولی به اندازه گناهی که کرده است عذاب خواهد دید. امر به معروف و نهی از منکر را واجب می‌دانند و به «تقیه» کردن قائل نیستند.
– زیدیه مانند ابوحنیفه قائل به «قیاس» شدند و عمل به «استصحاب» را درست دانند. ایشان «حسن و قبح را مانند معتزله «عقلی» دانند. بدون «اجتهاد» فتوی را برای مفتی جایز ندانند. برخلاف کیسانیه و امامیه، بدا و رجعت را جایز نشمارند. صفات خداوند را چیزی جز ذات نشمارند. اساس آراء شرعی را بر اجماع علمای امت اسلام دانند و چنان در این امر اصرار ورزیده‌اند که بعضی گمان کرده‌اند زیدیه اجماع را بر کتاب و سنت مقدم دانسته‌اند.

بزرگان و کتب فقهی مهم مذهب زیدی

– زید بن علی (ع)؛ امام شهید زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب، امام مذهب. وی در مدینه می‌زیست سپس به کوفه رفت و در سال ۱۲۰ علیه هشام بن عبد الملک ـ به عنوان اجرای کتاب و سنت و جنگ با ظلم امویان شورید. وی در صفر همان سال به شهادت رسید و مصلوب شد. از قدیمی‌ترین کتاب‌های ایشان در «فقه» کتب «مجموع الحدیث» و «مجموع الفقه» است که آن دو را «المجموع الکبیر» گویند و آن‌ها محتوی بر اخبار و فتواهایی است که از زید بن علی بن الحسین رسیده است. این کتاب، به روایت ابوخالد عمر بن خالد واسطی است که در ربع دوم قرن دوم هجری وفات یافت. ابو خالد از اصحاب زید بن علی بود. چند سال پیش مجمع علمی میلانو این کتاب را منتشر کرد و اگر نسبت این کتاب به واسطی صحیح باشد، نخستین کتاب فقه اسلامی است که به دست ما رسیده است.
– نفس زکیه؛ امام محمد بن عبدالله محض بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابی طالب. وی به سال ۱۴۴ بر منصور عباسی شورید و چندروزی بر مدینه تسلط یافت. اما در رمضان همان سال از سپاه بزرگ منصور شکست خورد و کشته شد.
– احمد بن عیسی ابوعبدالله احمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب. سی بار پیاده حج گزارد. محمد بن منصور مرادی کتاب الامالی فی الفقه المرتبط بالدلیل را از او روایت کرده است. در ایام هارون الرشید خروج کرد و پس از زندان و آزادی به بصره گریخت و مختفی شد تا عاقبت در ۸۰ سالگی و در نابینایی به سال ۲۴۷ ق درگذشت.
– امام قاسم بن ابراهیم رسی حسنی (۱۷۷ تا ۲۴۴ ق): کتب و رسائل فقهی (۱)
– الامام الهادی یحیی بن الحسین (۲۴۵ تا ۲۹۸ ق).
– الامام الناصر الکبیر الأطروش، ابو محمد الحسن بن علی بن الحسن بن علی بن عمر بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (۲۳۰-۳۰۴ ق): الرسائل الفقهیه
– احمد بن یحیی الهادی بن الحسین الحسنی، الامام الناصر، (م ۳۲۵ ق).
– امام الهادی الی الحق یحیی بن حسین (۲۴۵ تا ۲۹۸ ق): المنتخب، الأحکام فی الحلال و الحرام
– امام ابوطالب یحیی بن حسین بن هارون (م ۴۲۴ ق): التحریر فی الفقه
– الإمام المؤید بالله أحمد بن الحسین بن هارون حسنی آملی (۳۳۳-۴۱۱ ق): که در نحو و لغت و حدیث نیز مبرز بود: التجرید فی فقه الإمامین الأعظمین القاسم بن إبراهیم والهادی یحیی بن الحسین
– أبو عبدالله علوی (م ۴۴۵ ق): الجامع الکافی، حاوی آرای فقهی مروی از ائمه زیدی کوفه (قاسم بن ابراهیم، احمد بن عیسی بن زید، حسن بن یحیی بن حسین بن زید، عبدالله بن موسی جون، شیخ العتره محمد بن منصور مرادی.
– الامام عبدالله بن حمزه بن سلیمان بن علی بن حمزه بن ابی هاشم الحسنی القاسمی، المنصور بالله (۵۶۱- ۶۱۴ ق)
– امام المرتضی لدین‌الله محمد بن امام الهادی یحیی بن الحسین (م ۳۱۰ ق): کتاب المناهی
– یحیی بن حمزه بن إبراهیم بن علی الحسینی (م ۷۴۹ ق): الانتصار علی علماء الأمصار
– امام المهدی احمد بن یحیی بن المرتضی (م ۸۴۰ ق): البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الأمصار، که موسوعه فقهی نسبتاً شاملی است و آن را از کتاب الانتصار امام یحیی بن حمزه (م ۷۴۹ ق) برگرفته است. البته از هیجده جزء آن تنها سه مجلد به چاپ رسیده است.
– علامه حسین بن امام قاسم (م ۱۰۵۰ ق): کتاب الغایه در اصول فقه
– قاضی علامه حسین بن احمد سیاغی (م ۱۲۲۱ ق): الروض النضیر شرح المجموع الکبیر، که یک موسوعه فقهی استدلالی مقارن به حساب می‌آید.

———————–

پانوشت:

1. مسائل جعفر بن محمد النیروسی وعبد اللّه بن الحسن الکلاَّری، کتاب الطهاره، کتاب صلاه الیوم اللیله، مسائل علی بن جهشیار = جامع الأجزاء المجموعه فی تفسیر قوارع القرآن، الفرائض والسنن، عقودَ المسائل، وکتاب المناسک