شبکه اجتهاد: ضرورت وحدت مسلمانان در دوره معاصر زمانی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که زعیم حوزه‌های علمیه شیعه و مرجع تقلید شیعیان ارتباط با الازهر به عنوان نماد علمی اهل سنت را در دستورکار قرار داد و پایه‌گذار دارالتقریب در قاهره شد.
مجمع تقریب مذاهب اسلامی نیز سال‌ها بعد در ادامه تحقق اهداف آیت‌الله بروجردی در ایران راه اندازی شد تا مرجعی برای همدلی بین علمای شیعه و سنی باشد. تدبیر رهبر معظم انقلاب در راه‌اندازی مجمع، آنجا اهمیت می‌یابد که در دوره‌ای که گروه‌های تکفیری با حمایت صهیونیسم در منطقه جنگ مذهبی به راه انداختند، علمای شیعه و سنی همراه با یکدیگر در برابر آن‌ها ایستادند و گرچه سلفی‌ها و تکفیری‌ها خود را منتسب به اهل سنت می‌دانند، اما بزرگان اهل سنت از آن‌ها برائت جستند.
ریشه‌های اندیشه تقریب در دوره معاصر را باید در مصر و ایران جست. دانشگاه الازهر که توسط دولت فاطمیون مصر تأسیس شد، به دلیل خطای راهبردی دولتمردان فاطمیون در حفظ وحدت بین مسلمانان از مسیر اعتدال خارج شد و در دوره ایوبیان صورتی دیگر از افراط مذهبی را تجربه کرد، اما در سال۱۷۸۹ میلادی زمانی که دولت فرانسه به مصر حمله کرد، این علمای الازهر بودند که پرچم قیام برداشتند و برای مقابله با استعمار فرانسه پیام وحدت سردادند. فراز و فرودهای علمی و اجتماعی دانشگاه الازهر مانع خاموش شدن چراغ علم در دانشگاه نشد.
در دهه ۷۰ با نامه‌نگاری بین علمای شیعه و سنی برگ دیگری در دفتر الازهر گشوده شد. در دوره‌ای که آیت‌الله العظمی بروجردی زعامت حوزه علمیه قم را عهده‌دار بود با اشراف به توان علمی اندیشمندان الازهر و برای ایجاد گفتمان علمی و تقریبی با علمای مصر، شیخ محمدتقی قمی را به عنوان نماینده خود به مصر فرستاد تا پیام شفاهی آیت‌الله را به شیخ مجید سلیم(شیخ الازهر) برساند.
این پیام موجب ایجاد مکاتبات فراوانی بین قم و الازهر شد و زمینه تأسیس دارالتقریب را فراهم ساخت. به دنبال این تماس‌ها دانشگاه الازهر برای نخستین بار در تاریخ پیدایش خود در روز عاشورا مجلس بسیار مجلل و با شکوهی برای عزای امام حسین(ع) بر پا کرد.
پس از درگذشت شیخ مجید سلیم، شیخ شلتوت زعامت دانشگاه الازهر را به عهده گرفت. وی که از افراد علاقه‌مند به اتحاد امت اسلام و دارای دیدی عمیق در مسائل تقریبی بود، ارتباط نزدیکی با آیت‌الله بروجردی برقرار کرد و طی نامه‌ای ایشان را «برادر معظم» خود خطاب کرد.
تأسیس دارالتقریب بین مذاهب اسلامی در مصر نقش عمده‌ای در هماهنگی فِرَق مختلف اسلامی داشت. نخستین گام مهم در راه تقریب، تدریس فقه مذاهب اسلامی شیعه و سنی در دانشگاه الازهر بود. صدور فتوای جواز پیروی از مذهب اهل بیت(ع) و فقه جعفری در روز میلاد امام صادق(ع) توسط شیخ محمود شلتوت دیگر اقدام مهمی بود که می‌توان از ثمرات تقریب دانست.
در همین زمینه مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین علی دوانی می‌گوید: «آیت‌الله بروجردی از تأسیس و توسعه دارالتقریب حمایت کرد، ایشان در درس خارج فقه خود در بعضی مواقع فتاوای علمای عامه را بیان می‌کرد و می‌فرمود مسیر تاریخ فقه اسلامی با مطالعه در فتوای علمای عامه روشن‌تر می‌شود».
پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت، دارالتقریب دیگر به اقتدار گذشته خود بازنگشت و مانند خاطره‌ای مبهم در ذهن تاریخ باقی ماند. اما ماجرای وحدت مسلمانان پس از پیروزی انقلاب اسلامی از تیررس نگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی دور نماند.
امام خمینی(ره) با تعیین هفته وحدت در ایام میلاد رسول خاتم(ص)، بار دیگر اهمیت تقریب مذاهب اسلامی را گوشزد کرد. این رویداد فرهنگی- سیاسی در سال۶۹ با تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی رنگ و بوی دیگری به خود گرفت.
گام‌های مهم شیخ وحدت
۱۷مهر سال۱۳۶۹ شمسی به دنبال برگزاری چهارمین کنفرانس وحدت اسلامی که با حضور جمعی از اندیشمندان جهان اسلام ازسوی سازمان تبلیغات اسلامی در تهران برگزار شد، آیت‌الله خامنه‌ای دستور تشکیل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را صادر کردند.
آیت‌الله محمد واعظ زاده خراسانی(ره) نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود که در دوره ریاست خود توانست نقش استاد خود، آیت‌الله العظمی بروجردی را بخوبی ایفا کند و علمای اهل سنت و شیعه را زیر پرچم وحدت گردهم آورد.
آیت‌الله واعظ زاده خراسانی را پیش از آنکه تنها یک عالم دینی درگوشه یک پژوهشکده باشد، با اندیشه‌های تقریبی‌اش می‌شناسیم. اندیشه‌هایی که از او یک عالم روشنفکر دینی در زمینه وحدت ساخته بود و همه علمای جهان اسلام او را با همین اوصاف می‌شناسند و هنوز هم شاهد آثار و برکات وجودی آیت‌الله بروجردی هستیم.
نقش مرحوم واعظ زاده در پیشبرد اهداف «تقریب»
آیت‌الله محمدعلی تسخیری در این خصوص به خبرنگار فرهنگی قدس آنلاین می‌گوید: «تحولاتی که مرحوم آیت‌الله بروجردی ایجاد کردند، خیلی بزرگ است. مرحوم آیت‌الله واعظ زاده نقش مهمی در حوزه تقریب که از علاقه‌مندی‌های مهم آیت‌الله بروجردی بود، داشتند. به همین دلیل از ایشان به عنوان «صاحب سرّ آیت‌الله العظمی بروجردی» در بحث وحدت یاد می‌شود». دوران مدیرکلی آیت‌الله برمجمع جهانی تقریب مذاهب از با برکت‌ترین ادوار برای وحدت اسلامی بوده است.
آیت‌الله تسخیری با بیان اینکه خدمات آیت‌الله در حوزه تقریب موجب شد تا به چهره بین‌المللی تبدیل شود، می‌افزاید: «ایشان معتقد به ارتباط با شخصیت‌های اهل سنت بودند سفرهای جامعی داشتند و گزارش‌های خوبی را ارائه دادند شخصیت‌هایی را از الازهر و قطر و سعودی دعوت کردند، کنفرانس وحدت بر پا کردند، از کشورهای زیادی دیدار کردند، عضو اتحادیه جهانی علمای اسلام، مجمع جهانی فقه اسلامی بودند و در بعثه حج سال‌ها شرکت کردند. به همین دلیل بسیار شناخته شده بودند و مراودات خوبی با علمای اهل سنت در حوزه تقریب داشتند. تأسیس دانشگاه مذاهب یکی از صفحات طلایی حیات علمی آیت‌الله واعظ زاده است. این کار بزرگی بود که موجب خنثی شدن شبهات دشمن در زمینه وحدت علیه ما بود.
تکفیری‌ها، ابزار صهیونیسم در ایجاد جنگ مذهبی
خاورمیانه به عنوان منطقه طلایی جهان، رنگین‌کمانی از نژاد، قومیت، زبان و ادیان گوناگون است؛ منطقه‌ای که از آن به عنوان نخستین خاستگاه تمدن و نخستین مرکز قانون‌گذاری دنیا یاد می‌شود. خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساس‌ترین منطقه جهان از نظر راهبردی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده و مکان کشمکش‌های درازمدت اعراب و اسرائیل است.
خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت، اسلام، و ادیان غیرابراهیمی مثل دین زرتشتی، آیین مهر و مانوی است. درحال حاضر بیشترین ساکنان این منطقه مسلمان هستند و کشورهای مسلمان صاحب ثروت عظیم نفت، گلوگاه‌های مهم دریایی، تنگه‌ها و آثار فرهنگی به جا مانده از تمدن پیشین بشری است.
به همین دلیل این منطقه همواره مورد توجه کشورهای استعمارگر بوده است، اما در چند دهه اخیر رویکرد استعمار غربی از جنگ علیه کشورهای منطقه به ایجاد جنگ‌های نیابتی و مذهبی تغییر و ساکنان این منطقه را گرفتار خود کرده است. ظهور و بروز گروه‌های تکفیری شیعه و سنی یکی از مهمترین گام‌هایی است که برای ایجاد اختلاف بین مسلمانان برداشته شده است.
ماموستا دکتر عابد نقیبی از علمای تقریبی اهل سنت به خطرات جریان تکفیری اشاره کرده و می‌گوید: «شبکه‌های ماهواره‌ای مذهب علیه مذهب برای رسیدن به همین هدف تأسیس شده است. برخی از عالمان هم آگاهانه و ناآگاهانه در این شبکه‌ها حاضر می‌شوند و به مذهب دیگری توهین می‌کنند.
وی می‌افزاید: این درحالی است که این گونه رفتارها خلاف نص صریح قرآن است، برخی از منبری‌های شیعه یا سنی با یک حرف توهین‌آمیز در سخنرانی‌های خود آتش نفاق و تخم کینه می‌کارند که درمان آن قابل جبران نیست. کافر دانستن مسلمانان از هر مذهبی که باشند، توسط افراد لندن‌نشین جز برای ایجاد فتنه در امت رسول الله(ص) نیست. برای رفع این فتنه، باید به سیره نبوی و بزرگان دین عمل کنیم. حضرت علی(ع) نمونه بارز وحدت است. سیره امام حسین(ع) نمونه دیگری از اهمیت وحدت است».
عضو مجمع علمای مسلمان با اشاره به تدبیر رهبر انقلاب در تحکیم وحدت اسلامی می‌افزاید: «فتوای رهبر معظم انقلاب در حرمت توهین به همسران پیامبر(ص) و صحابه و مزدور دانستن کسانی که در مسیر توهین کردن به مقدسات اهل سنت قرار گرفته‌اند، نشان دهنده توجه ویژه ایشان به وحدت است. کسانی که به این فتوای رهبری عمل نمی‌کنند، ضد اسلام و وحدت اسلامی هستند و درراستای منافع دشمنان اسلام گام برمی دارند و پیاده نظام استکبار هستند».
دیپلماسی وحدت
حجت‌الاسلام دکتر یحیی جهانگیری سهروردی نیز با بیان اینکه تدبیر امام در تعیین هفته وحدت و اقدام رهبری در تأسیس مجمع تقریب موجب شد تا امروز ما شاهد شکست پروژه اختلاف افکنی تکفیری‌ها در منطقه باشیم، می‌گوید: ما باید در جهان اسلام مرکز رصد، دیده‌بانی و آینده‌پژوهی تأسیس کنیم تا تیرهای رها شده ازسوی صهیونیسم و غرب به نام شیعه یا سنی بر بدنه اسلام وارد نشود.
مدیرکل ارتباطات علمی- بین المللی دانشگاه مذاهب اسلامی «دیپلماسی وحدت» را تنها راه رسیدن به نقطه مطلوب تقریب دانسته و می‌افزاید: نهادهایی مثل مجمع جهانی تقریب مذاهب و دانشگاه ادیان و مذاهب باید بدنه دیپلماسی داشته باشند تا در ارتباط با جهان اسلام بخوبی عمل کنند.
وی می‌گوید:جذب دانشجو از ملیت‌های مختلف، حمایت آکادمیک از مسلمانانی که دغدغه تقریب دارند و تربیت دانشمندان دغدغه‌مند می‌تواند، نمونه موفقی از دیپلماسی وحدت باشد که در جمهوری اسلامی رخ داده است و باید تقویت شود.
مهمترین راه جلوگیری از فتنه مذهبی
درحالی که تنها پس از یک سال از آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای و در گیرودار مشکلات کشور، ایشان تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب را در دستور کار قرار می‌دهند، باید نسبت به جریان‌های افراطی شیعه و سنی که آرامش کشور و منطقه را هدف برنامه‌های خود قرار داده‌اند، بی تفاوت نبود و برای جلوگیری از فتنه مذهبی درکشور مانع فتنه‌انگیزی هر فرد یا جریانی شد.
برای مقاومت در برابر برنامه نهایی استکبار و صهیونیسم که راه انداختن جنگ مذهبی در ایران و منطقه است نیازمند جهاد عالمان و به تعبیر دکتر جهانگیری سهروردی ما به «حاج قاسم»های آکادمیک و فرهنگی نیاز داریم تا تفکر تکفیری غیرمتمرکز را از بین ببرند.
