شبکه اجتهاد: مرحوم آیت‌الله سید احمد شبیری زنجانی (۱۳۵۲-۱۲۶۹ش) که فرزندش آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی اکنون از مراجع برجسته شیعه است، از جمله مجتهدینی بود که از لزوم اعتدال فکری سخن می‌گفت و خواهان کمک فقها به آسان‌سازی امور روزمره زندگی مردم بود. وی حتی به پاسخ‌های پیچیده و دشوار برخی فقها به پرسش‌های شرعی مردم اعتراض می‌کرد و می‌گفت: «در جواب استفتا نباید تشقیق شقوق کرد و گرنه سؤال‌کننده در فهم مراد گیج شده و نمی‌تواند جواب را بر مورد سؤال تطبیق دهد … بلکه باید بر طبق صورت متعارف در عرف مردم پاسخ نوشت». وی معتقد بود که بحث‌های حوزوی را نباید با جواب استفتائی که مورد احتیاج مردم است مخلوط کرد.
آیت‌الله سید احمد زنجانی؛ چندین دهه امام جماعت حرم حضرت فاطمه معصومه(س) و مدرسه فیضیه قم و نیز معتمد تام‌الاختیار علمی و مالی آیت‌الله حجت (از مراجع ثلاث قم در اواخر سلطنت رضاشاه) بود. هنگامی که آقای حجت، مدرسه حجتیه را در سال ۱۳۲۱ تأسیس کرد، نظارتش را به مرحوم زنجانی سپرده و نوشتن بخشی از استفتائات را نیز به ایشان واگذار کرده بود. آقای زنجانی در پاسخ به استفتائات می‌کوشید تا نهایت سادگی را در بیان احکام به کار گیرد و مؤمنین را به سختی نیاندازد. از وی نقل است که می‌گفت: «قوانین اسلام، قوانینی خیالی نیست. احکام می‌باید به اجرا در آید و قابلیت عمل داشته باشد». از این رو معتقد بود که نباید به صِرف متون بسنده کرد، بلکه می‌باید زندگی مردم را نیز در اجرای حکم و صدور فتوا مورد دقت نظر قرار داد.
گفته می‌شود زمانی که رادیو اختراع شده بود، برخی از مقدسین از گوش دادن به آن خودداری می‌کردند، ولی مرحوم زنجانی پای رادیو می‌نشست و می‌گفت: «معنی ندارد که این وسیله اخبار حرام باشد. زیرا اسلام یک دین جهانی است و باید احکام آن به تمام مردم عالم ابلاغ شود، حرمت چنین وسیله خبررسانی با جهانی بودن اسلام سازگار نیست».
شاید از همین رو بود که آیت‌الله شیخ مرتضی حائری(فرزند مؤسس حوزه قم) گفته بود که آقای زنجانی مطالبی را که هیچ کس جرأت گفتن و انجام دادن آن را ندارد انجام می‌دهد و از هیچ‌کس وحشت و باکی ندارد.
آیت‌الله زنجانی با اینکه از زمان مؤسس حوزه قم در این شهر محوریت داشت ولی با وجود اصرار فراوان برخی علما و مردم، هیچ‌گاه رساله عملیه مستقلی منتشر نکرد. با این حال برخی افراد، مسائل خود را از ایشان می‌پرسیده و از وی تقلید می‌کرده‌اند. گفته می‌شود که آیت‌الله اراکی بعد از درگذشت آیت‌الله بروجردی، مردم را به تقلید از سید زنجانی فرامی‌خوانده است.
مرحوم زنجانی روحیه سهل‌گیرانه‌ای در بیان احکام داشته و از مشقّت افتادن مکلفین پروا می‌داده است. به عنوان نمونه، وی در کتاب «اربعینیات» در خصوص ریا و اخلاص در عبادت این‌گونه آورده است: «شرکت در عبادت که اخلاص را از بین می‌برد و عمل را نابود می‌کند در جایی است که شرکت در جنس عمل باشد. و اما در خصوصیات ضرر ندارد … در خصوصیات فرد، قربت شرط نیست. مثلاً هنگامی که هوا گرم است، در سایه نماز می‌خواند و یا سرد است در اطاق می‌خواند … این با قربت منافات ندارد چون اصل عمل را برای خدا به جای آورده».
او معتقد بود فقها باید مانع از اختلال در زندگی عادی مردم شوند. از جمله جرأت ویژه‌ای در شرعی کردن طلاق میان زوج‌هایی داشت که هیچ راهی برای ادامه زندگی نداشتند و فقهای دیگر نیز احتیاط می‌کرده و امر طلاق آنان را بر عهده نمی‌گرفتند.
شاه‌بیت اندیشه سید زنجانی را باید دفاع او از «شاهراه اعتدال» دانست. او در رساله‌ای با نام «خیر الامور» که زمستان سال ۱۳۰۴ شمسی (نخستین هفته‌های سلطنت رضاشاه پهلوی) در سن ۳۶سالگی در زنجان تألیف کرده، از لزوم اعتدال و میانه‌روی در مواجهه میان سنت و مدرنیته سخن گفته و می‌نویسد: «غالب مسلمین بین قدیمی مُفرِط و جدیدی مُفَرِّط، شاهراه اعتدال را گم کرده، از حقیقت اسلام دور افتاده‌اند که روح اسلام و مقنّن اسلام از هر دوی اینها الیم و مکدر است … دعوت به خط اعتدال، دشوارترین کارها است، زیرا سبب حمله و تعرّض هر دو طرف خواهد شد، مگر به انصاف و صدق و استقامت سلیقه طرفین، توسّل جست، جانب اعتساف و لجاجت را فروگذار شده، داخل خطّ حقیقت اعتدال باشند».
آیت‌الله زنجانی با کمک «شاهراه اعتدال» از فواید و نتایج مدارس جدیده و نظام آموزشی مدرن دفاع کرده و آن را ضرورت زندگی آسان در دنیای امروز می‌داند: «مدارس جدیده در امر معاش ما دخالت تمام دارد و مدارس قدیمه [و حوزه‌های علمیه] در امر معاد. پس بدین ملاحظه، ما به هر دوی این مدارس قدیمه و جدیده محتاج‌تریم از ماهی به آب و از سبزه به آفتاب».
راوی؛ گزارشگر فرهنگ، سیاست و اجتماع
