عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه گردشگری یک موضوع کلان بشری و دارای لایه‌های فرهنگی، معنوی، اجتماعی، ارتباطی، عرفانی و علمی است، گفت: برای پی بردن به عمق نگاه اسلام نسبت به گردشگری باید رابطه آن را با سه نوع فقه وجود، نفس و سلوک، مورد بررسی و شناخت قرار داد.

به گزارش شبکه اجتهاد، نخستین پیش سمینار همایش بین المللی «فقه گردشگری» با حضور و سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس و عضو مجلس خبرگانی رهبری، حجت‌الاسلام مهدی بخت‌آور دبیر علمی همایش بین‌المللی «فقه گردشگری» و دکتر محسن پاک آیین معاون بین الملل دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبریز برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مبلغی: فقه در اسلام اساسا دارای سه شاخه “فقه وجود”، “فقه نفس” و “فقه سلوک” است، ولی اکنون تنها فقه سلوک که فقه رفتارها و هنجارها است، مطرح و فعال می‌باشد.

فقه وجود و فقه نفس به رغم آن که پشتیبانی کننده، معنابخش و روح دهنده به فقه سلوک هستند، غیر فعال بلکه اساسا غائب هستند. هنگامی وضعیت آرمانی و مطلوب برای انسان از دیدگاه اسلام فراهم می‌آید که این سه نوع فقه، باهم و کنار هم فعال گردند.

فقه وجود، فقهی است آمیخته و برآمده از سه بخش کلام و عرفان و تلاش ایمانی که با تحقق آن‌ها در یک روندی هم افزا، انسان واجد درک، وعی، آگاهی و معرفت وجودی به خداوند و صفات ذات باری تعالی می‌گردد و از این رهگذر وجود او ارتقا و سعه پیدا می‌نماید.

فقه نفس نیز بر تهذیب نفس، تزکیه درون و تربیت حالات قلبی و با هدف نیل به خوف، رجاء و رقت قلب و پیدا کردن رویکرد به معاد در زندگی تمرکز می‌کند.

فقه سلوک  فقه رفتارها و هنجارها، فقه تنظیم ظواهر و صورت‌ها، فقه فرهنگ، حقوق و اخلاق و آداب و مناسک است.

روشن است که رابطه گردشگری با هر کدام از این سه نوع فقه را باید به صورت کامل، مستوفا و عمیق در فرصت‌های بزرگتر و آکادمیک تر در حوزه و دانشگاه مورد بحث و بررسی قرار داد.

رابطه گردشگری با فقه وجود

گردشگری، زمینه‌ساز تجلی خداوند بر انسان است، تجلی از مهمترین و سازنده ترین اصول قرآنی و روایی است که دارای نقش‌ها و کارکردهای عمیق تربیتی، اعتقادی، ایمانی و اجتماعی بر روی انسان و جامعه است و باید اقرار کرد که تا حدود بسیار، به این اصل و کارکردهای آن توجه جدی علمی و عملی صورت نگرفته است.

تجلی به معنای انکشاف خداوند و یا صفات خداوند در یک محل خاص بر یک فرد یا یک مجموعه که استعداد ویژه در آن فرد یا مجموعه برای این تجلی فراهم آمده است، می‌باشد. به عبارت دیگر خداوند در انسان آمادگی و استعدادی را ایجاد می‌کند که بر پایه آن می‌تواند در موقعیتی قرار گیرد که خداوند بر او منکشف شود  و این انکشاف تجلی است.

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: “فتجلى لهم سبحانه فی کتابه من غیر أن یکونوا رأوه”. در تجلی، خداوند، صفات خداوند، مسبب الاسباب بودن خداوند، اراده خداوند، لطف خداوند، قهار بودن خداوند، عفو  خداوند و… برای یک فرد یا یک گروه ظهور و انکشاف پیدا می‌کند که این انکشاف غیر از تعریف ذهنی و ماهوی از خداوند است که امری غلط و انحرافی است و خداوند ماهیت ندارد.

بر این اساس، یکی از ویژگی‌های تجلی آن است که از آسیب‌های “فعالیت ذهنیتی محدودیت ساز نسبت به  خداوند” کاملا به دور است و جدای از تصور پذیری و ماهیت پردازی  نسبت به خداوند است چرا که تصور پذیری و ماهیت پردازی، مخلوق ذهن انسان است و حد و حدود برای خداوند درست می‌کند که نادرست می‌باشد.

در نهج البلاغه دارد که “لم تحط به الأوهام، بل تجلى لها بها”. در ادبیات دینی بین دو “مقوله اوهام بافی” نسبت به خداوند و “تجلی خداوند” تقابل ایجاد شده است و این دو از هم تفکیک شده اند.

رابطه گردشگری و تجلی

این سؤال مطرح است که آیا  گردشگری می‌تواند به صورت ویژه فرصت‌هایی را برای امر بسیار  مهم تجلی  فراهم بیاورد و آیا قرآن در این زمینه سخنی گفته است؟ اگر ثابت شود که گردشگری جولانگاه فرصت‌های انسانی برای روبرو شدن با تجلی خداوند است می‌توان لباس قداست بر تن گردشگری حلال پوشاند.

در گردشگری، تجلی در سه بخش رخ می‌دهد، و آن:  “تجلی خدای واسع در  وسعت زمین” و “تجلی خدای صانع در جهان پهناور” و”تجلی خداوند در خلق” است.

یکی از صفات خداوند صفت واسع بودن است، در قرآن کریم چندین بار به این صفت پرداخته شده است  آیات” إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَهِ”، “إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ”، “وَکَانَ اللَّهُ وَاسِعًا حَکِیمًا” و “فَقُلْ رَبُّکُمْ ذُو رَحْمَهٍ وَاسِعَهٍ”؛ گاه واسع، در کنار علیم ذکر شده است  در این صورت آنچه تداعی می‌شود علم واسع خداوند است. گاه واسع در کنار حکیم ذکر شده است و در این صورت، آنچه تداعی می‌شود حکمت واسعه خداوند است و گاه، صفت برای مغفرت قرار گرفته است و  در روایت این  صفت  به رحمت خدا نسبت داده شده است” یامن سبقت رحمته غضبه”، بنابراین علم واسع، حکمت واسع،  مغفرت واسعه  و رحمت واسعه آمده به خدا نسبت داده شده است.

پرسش این است که همان طور که بسیاری از صفات خداوند بر انسان‌ها تجلی می‌یابند، صفت واسع نیز تجلی پیدا می‌کند و اگر تجلی پیدا می‌کند محل این تجلی کجاست؟ پیشاپیش باید گفت تجلی “خداوند واسع” بر انسان کارکرد‌های عمیقی را در نگاه انسان به خداوند ایجاد می‌کند اگر این تجلی رخ بدهد انسان از ضیق و تنگناگرایی خارج می‌شود، اگر این صفت انکشاف پیدا کند انسان خدا را خدای همه جا، خدای همه لحظه‌ها، خدای همه مکان‌ها و خدای همه زمانها می‌بیند.

اگر صفت واسع بودن خداوند تجلی پیدا کند حکمت، مغفرت و رحمت در همه جا و پیرامون همه مسائل مشاهده می‌شود در این صورت است که یاس که بزرگترین گناه است از بین می‌رود.

تجلی در وسعت زمین و ارتباط آن با گردشگری؛ اندیشه قرآنی می‌گوید: زمین خداوند است واسع است، “إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَهُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَهً فَتُهَاجِرُوا فِیهَ”، یا عِبَادِی الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِی وَاسِعَهٌ فَإِیای فَاعْبُدُونِ”، “قُلْ یا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیا حَسَنَهٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَهٌ”. قرار گرفتن در این وسعت روبروشدن با این وسعت، حس کردن این وسعت که از راه گردشگری قابل انجام است، محل تجلی خدای واسع است.

حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می‌فرماید “بها تجلى صانعها للعقول”، تا گردشگری صورت نگیرد رابطه بین انسان با جهان به صورت ملموس فراهم نمی‌آید و این ارتباط تجلی صانع در طبیعت و جهان  را فراهم می‌آورد. در روایت داریم که حمد خدائی راست که برای خلق با خلق تجلی می‌یابد، گردشگری می‌تواند بیشترین فرصت را برای بزرگترین مصداق  خلق که محل تجلی خداوند است فراهم آورد.

گردشگری ریشه در مبانی فقهی و قرآنی دارد

حجت‌الاسلام بخت‌آور: از نظر فقه و قرآن سیر در روی زمین و استفاده از تجربیات مثبت و منفی اقوام گذشته مورد تاکید قرار گرفته است، انسان عاقل با سه هدف اخذ توشه برای آخرت، گذران زندگی، کسب روزی حلال و کسب لذت غیر محرم در روی زمین، سیر و حرکت می‌کند.

در سیره‌ اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، گردش و تفریح نیز بخشی از زندگی انسان شناخته می‌شود، با توجه به احادیث و روایات معتبر وارده، مش بسیاری از انبیای الهی نیز حرکت روی زمین و هجرت بوده است.

حضرت عیسی مسیح(ع) در روی زمین حرکت می‌کرد و هر جا که شب می‌شد تا صبح مشغول نمار می‌شد، حضرت ابراهیم نیز سفرهای متعددی به کشورهای زیادی داشته و کعبه نیز براساس هجرت حضرت ابراهیم تاسیس شد.

سیر و سفر در تمامی سنن گذشتگان ریشه دارد، گردشگری اسلامی موضوعی نو پدید بوده و در سده‌های اخیر زمینه برای توریسم داخلی و بین المللی بیشتر فراهم شده است.

در پایان متذکر می‌شوم این اجلاس با تدبیر امام جمعه تبریز به مناسبت تبریز ۲۰۱۸ طراحی شده است، سازمان شهرداری، استانداری، دانشگاه تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی و میراث از نهادهای فعال این اجلاس هستند، که همایش بین المللی در اردیبهشت ۹۸ در تبریز برگزار می‌شود.

موضوعات اجلاس براساس مصوبات کمیته علمی عبارتنداز: ماهیت شناسی، مبانی فقه گردشگری شامل مفهوم شناسی و موضوع شناسی، جایگاه گردشگری در ابعاد و قلمرو فقه گردشگری در حوزه‌های مختلف، گردشگری و نظام حقوقی ایران از جمله محورهایی است که در این اجلاس بررسی خواهد شد.

امروزه سیر گردشگری به سمت گردشگری پاک پیش می‌رود

دکتر محسن پاک آیین: رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که گردشگری یکی از ظرفیت‌های اقتصادی برای اشتغال زایی و درآمدزایی در کشور است. گردشگری مذهبی از نگاه رهبر انقلاب بارها مورد تأکید قرار گرفته است، سالانه ۲۷ میلیون گردشگر به مشهد سفر می‌کنند که از این تعداد سه میلیون را گردشگران خارجی تشکیل می‌دهند.

امروزه سیر گردشگری به سمت گردشگری پاک پیش می‌رود و این تنها مختص کشور ما نیست، گردشگری پاک، گردشگری مبتنی بر غدای حلال است؛ می‌توانیم ایران را به مقصد سفرهای پاک و مبتنی بر دین تبدیل کنیم.

مجاورت آذربایجان شرقی با چند کشور خارجی، فرصت مناسبی برای رونق گردشگری است، اگر توریسم درمانی در استان‌های همجوار با کشورهای خارجی ساماندهی شود، می‌تواند یکی از منابع اصلی درآمد استان‌ها شود.

درآمدزایی و اشتغال زایی دو مشخصه مهم گردشگری در راستای اقتصاد مقاومتی است، طبق آمارهای معتبر سایت‌های گردشگری، صنعت گردشگری درآمدزا بوده به طوری که سود مالی حاصل از آن مبلغ بسیار زیاد است.

طبق آمار جهانی نزدیک به  ۳۰۰ میلیون نفر در دنیا در صنعت گردشگری شاعل شدند، به عبارتی با ورود هر گردشگر به کشور، ۹ شغل ایجاد می‌شود.

یادآوری می‌شود، این همایش با همکاری دانشگاه‌ها و مشارکت نهادهای دولتی و مردم نهاد به عنوان یکی از برنامه‌های رویداد بین المللی تبریز ۲۰۱۸ برگزار می‌شود.

ماهیت شناسی و مبانی فقه گردشگری (شامل مفهوم شناسی، اصطلاح شناسی، مسئله شناسی و موضوع شناسی، تاریخچه، مبانی نظری، نظریات و فرضیات، روش شناسی)، جایگاه گردشگری در آموزه‌های دینی (شامل ابواب فقهی و نحله‌های آن، مستندات متون دینی، اخالق و آداب اجتماعی)، ابعاد و قلمرو فقه گردشگری در حوزه‌ها و انواع گردشگری (شامل حوزه‌های اجتماعی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی، هنری، آثار تاریخی و باستانی و انواع مختلف گردشگری)  از جمله محورهای همایش می‌باشد.

فقه گردشگری؛ شهر اسلامی و حقوق گردشگران (شامل تاریخ شهر اسلامی، روند شکل گیری شهر اسلامی، شهر در متون و آموزه‌های دینی، فرهنگ ملی و عمومی شهر اسلامی، آداب و سنت‌های شهر اسلامی؛ انطباق و مغایرت شهر با آموزه‌های دینی؛ فرهنگ دینی در ساختار شهر اسلامی؛ جلوه‌های زیباشناختی و هنری شهر اسلامی؛ توسعه شهر اسلامی؛ شهر و جهانشهر معنوی و ظرفیت‌های بلاد اسلامی، شهر معاصر اسلامی، شهر از منظر قرآن، محله اسلامی، مراکز اسلامی) از دیگر محورهای همایش است.

همچنین جایگاه گردشگری در نظام اداری حقوقی ایران (شامل حقوق مدنی، ظرفیت‌ها و چالش‌ها، آئین‌نامه‌ها و ضوابط گردشگری، تمدن نوین اسلامی و گردشگری)، تبریز و الگوی شهر مطلوب اسلامی (شامل تبریز در گذر تاریخ، تبریز، شهر معنوی، تبریز، جهانشهر معنوی، فرهنگ بومی تبریز، توسعه تبریز، مکتب تبریز، تاریخ، طبیعت و مفاخر آذربایجان، تبریز، شهر علمی، تبریز، باغ‌های ایرانی اسلامی، تبریز و مراکز شهر اسلامی) نیز به عنوان مسائل و مباحث مهم مربوط به حوزه گردشگری از دیگر محورهای همایش می‌باشد.