الازهر و واتیکان با امضای سند راهبردی «برادری انسانی» سنگ بنای برنامه جامع اقدام مشترک در تقویت صلح جهانی را بنا نهادند.
شبکه اجتهاد: هفته گذشته برای جهان اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. برای اولین بار پاپ فرانسیس رهبر مسیحیان جهان، احمد طیب شیخ الازهر مصر و بیش از ۷۰۰ عالم از سراسر جهان در ابوظبی پایتخت امارات جمع آمدند تا یکی از مهمترین اسناد راهبردی تقریب ادیان را به امضا برسانند.
همایش دو روزه «برادری انسانی» که به همت خاندان آل نهیان، در امارات برگزار شد، نتیجه‌ای قابل اعتنا را به همراه داشت. در پایان این همایش احمد طیب شیخ الازهر به عنوان نماینده جهان اسلام و پاپ فرانسیس رهبر مسیحیان جهان، سند راهبردی «برادری انسانی» را امضا کردند تا این سند، چشم اندازی برای ترسیم آینده تقریب اسلام و مسیحیت باشد.
شیخ الازهر و پاپ فرانسیس پس از امضای این تفاهم‌نامه، نسخه‌ای از آن را در اختیار محمد بن زاید آل نهیان، ولی عهد أبو ظبی، قرار داند. بن‌زاید آل نهیان نیز با تجلیل از تلاش‌ها و خدمات ارزنده احمد طیب و رهبر کاتولیک‌های جهان ابراز امیدواری کرد که این سند راهبردی بتواند نقش موثری را در گسترش صلح و امنیت جهانی ایفا کند.
مسلمانان قربانیان تروریسم
شاید به جرأت بتوان گفت که تفاهم نامه «برادری انسانی» از مهمترین اقدامات احمد طیب شیخ الازهر مصر از زمان ریاست بر الازهر تا به امروز است. احمد طیب با داعیه نواندیشی و تقریب مذاهب و ادیان آسمانی فعالیت‌های خود را آغاز کرد و تا به امروز نشان داد که توانسته در این عرصه اقدامات موثری را انجام دهد.
وی در افتتاحیه همایش برادری انسانی، با تشکر از پاپ فرانسیس رهبر مسیحیان جهان، علما، شخصیت‌های سیاسی و نخبگان دینی تاکید کرد که «عهدنامه برادری انسانی» سندی است راهبردی برای ترویج فرهنگ صلح، احترام به دیگران، تحقق رفاه بشری و جایگزینی برای فرهنگ خشونت، ظلم، کشتار و خونریزی.
شیخ طیب افزود: رهبران جهان، نهادهای بین‌المللی، تاثیرگذاران عرصه سیاست، فرماندهان اقتصادی و سیاسی باید به سرعت برای توقف خشونت، کشتار بیگناهان، توقف جنگ، فتنه‌های قومی ـ مذهبی و جلوگیری از شعله‌ور شدن جنگ جهانی سوم اقدام کنند.
وی با بیان خاطرات تلخ روزهای جنگ جهانی دوم و جنگ ۱۹۵۶م گفت: با گذشت شصت سال از آن واقعه اما همچنان از یادآوری آن خاطرات تلخ، دردها و رنج‌ها زنده می‌شود. کمتر از ده سال بعد شاهد جنگ ۱۹۶۷م بودیم؛ جنگی به مراتب دردناک‌تر و پس از آن شش سال جنگ اقتصادی را تجربه کردیم. آن روزها گذشت تا کمی آرامش به منطقه حکمفرما شود.
شیخ الازهر با اشاره به ظهور پدیده تروریسم تکفیری در دهه هفتاد خاطر نشان کرد: با حمله ۱۱ سپتامبر، موج خشونت و نفرت علیه مسلمانان بار دیگر به راه افتاد. یک و نیم میلیارد مسلمان تاوان اقدام افرادی را پرداخت کردند که تعدادشان از عدد انگشتان دست تجاوز نمی‌کند. رسانه‌ها با دستاویز قرار دادن این فاجعه، تمدن اسلامی را به چالش کشیده و مسلمانان را افرادی متوحّش معرفی کردند.
عالم اهل سنت مصر در بخش دیگری از سخنان خود به توضیح پیرامون «عهدنامه برادری انسانی» پرداخت و تصریح کرد: با پیشنهاد یکی از عزیزان به برادر و دوست عزیز پاپ فرانسیس برای تهیه سند راهبردی صلح جهانی با محوریت ادیان الهی و با تایید و حمایت اینجانب، چندین جلسه گفت‌وگو میان ما و پاپ برای بررسی بحران‌ها و مشکلات جهان برگزار شد و جالب آنکه دیدگاه‌های ایشان به صورت تمام و کمال با دیدگاه‌های بنده موافقت داشت.
رییس شورای حکمای مسلمان ادامه داد: ادیان آسمانی کاملا از اقدامات گروهک‌های تروریستی فارغ از هر دین، عقیده، اندیشه، مرزهای سرزمینی و جغرافیایی که در آن فعالیت می‌کنند، برائت می‌جوید. اینها خونریزان جنایت‌کار و متعدّیان به حدود الهی هستند. مسؤولان شرق و غرب باید به وظیفه خود در حمایت از عبادتگاه‌ها، مردم بیگناه و ملت‌های مظلوم عمل کرده و این قاتلان را تحت پیگرد قرار دهند.
شیخ احمد طیب در پایان اظهار داشت: خداوند در تمامی ادیان آسمانی «قتل نفس» را حرام می‌شمارد و ادیان نیز بر تحریم کشتار بیگناهان اجماع دارند. حضرت موسی در وصیتی فرمود «کسی را به قتل نرسان, زنا نکن، دزدی نکن» سپس حضرت عیسی نیز در وصیتی با ادامه راه حضرت موسی فرمود «آیا نشنیدید که گفته شده: کسی را به قتل نرسان که قتل موجب حکم قضایی است.»
تحقق صلح جهانی در سایه ادیان آسمانی
امضای سند راهبردی «برادری انسانی» بازتاب گسترده‌ای را هم در میان شخصیت‌های دینی و هم در میان روزنامه‌های جهانی به همراه داشته است.
روزنامه گاردین در گزارشی می‌نویسد: «پاپ و امام طیب عهدنامه تاریخی برادری را در امارات امضا می‌کنند. این اقدام در برابر چشمان جمعی از رهبران ادیان آسمانی و بسان یک دعوت برای صلح میان ملت‌ها و ادیان و قومیت‌های مختلف بوده است. امضای این سند یعنی الازهر و واتیکان دوشادوش یکدیگر با تروریسم مبارزه خواهند کرد.»
روزنامه فاشنال تایمز نیز در گزارشی با انتخاب تیتر «پاپ فرانسیس و امام اکبر عهدنامه تاریخی صلح جهانی و زیست مشترک را امضا می‌کنند» به این رویداد مهم تاریخی واکنش نشان داد.
این روزنامه نوشت: «این عهدنامه در مسیر تشویق به گفت‌وگوی ادیان، همزیستی مسالمت آمیز، مبارزه با افراط گرایی و مقابله با آثار و پیامدهای منفی آن گام برداشته و هدف از امضای این سند، تحقق صلح جهانی در سایه ادیان آسمانی است.»
برخی خبرگزاری‌ها نیز با مضامین مشترک به پوشش این رویداد مهم پرداخته و تاکید کردند که رهبر اهل سنت جهان از مسلمانان و مسیحیان خواست که برای تحقق صلح و دوستی جهانی و صیانت از هویت دینی خود دوشادوش یکدیگر تلاش کنند.
این خبرگزاری‌ها خاطر نشان کردند که هدف از امضای تفاهم نامه همکاری مشترک الازهر و واتیکان، گسترش صلح، ایجاد فرصتی مناسب برای توقف خونریزی، پایان دادن به جنگ‌ها و درگیری‌ها، جلوگیری از سقوط ارزش‌های اخلاقی و دینی در شرایط کنونی جهان است.
۱۸ ویژگی سند راهبردی تقریب ادیان
هرچند که در شماره‌ای دیگر به تفصیل پیرامون محتوای این سند راهبردی سخن خواهیم گفت اما به اجمال به چندین ویژگی مهم که سبب تمایز این عهدنامه از سایر توافق نامه‌های امضا شده میان الازهر و واتیکان، شده است، اشاره و تفصیل امر را به گزارشی دیگر موکول می‌کنیم:
۱- اولین همکاری مشترک میان واتیکان و الازهر با هدف تقویت صلح جهانی و تعهد به انجام اقدامات مشترک برای دستیابی به یک تصمیم جامع بین‌المللی برای مبارزه با خشونت و تروریسم.
۲- درخواست همکاری از اندیشمندان، فلاسفه، علما، هنرمندان، اصحاب رسانه و نخبگان جهانی برای ترویج ارزش‌های اخلاقی مانند صلح، امنیت، خیرخواهی، برادری انسانی، همزیستی مسالمت آمیز، عدالت‌طلبی و …
۳- بحران‌های سیاسی شکننده، ظلم و تبعیض، بی‌عدالتی در توزیع ثروت‌های طبیعی، محرومیت بخش اعظمی از ملت‌ها از ثروت‌های طبیعی، مشکلات فراوانی نظیر، فقر، گرسنگی، فساد و فحشا، خودکشی، خشونت‌گرایی و … به بار آورده است.
۴- تاکید بر اهمیت عواطف دینی و لزوم نهادینه‌سازی آموزه‌های دینی در جامعه به ویژه نسل‌های پیش‌رو از طریق تربیت صحیح با تکیه بر اخلاق و تمسّک به تعالیم دینی و مقابله با فردگرایی، تکبّر، خودخواهی، افراط‌گرایی، تعصّب جاهلانه و کورکورانه و …
۵- هدف اصلی ادیان آسمانی ایمان به خدا و پرستش او، تشویق بشریت به معنویت و گرایش به خداپرستی، حفاظت از اعتقادات دینی است. جهان فعل باری تعالی است و حیات و زندگانی هبه‌ای است که خدا به بشریت داده از این رو هرگونه اقدام تهدید آمیز مانند نسل کشی، عملیات تروریستی، تجارت اعضای بدن، سقط جنین و … مخالف با آموزه‌های دینی و محکوم است.
۶- ادیان آسمانی عامل ایجاد جنگ، مشوّق خشونت، فتنه‌گرایی، تعصّب نژادی، کشتار بیگناهان نبوده و نیست و این رفتارها نشأت گرفته از انحرافات دینی، نتیجه بهره‌برداری سیاسی از دین و یا تفسیرهای دین فروشان در طول تاریخ برای تامین منافع سیاسی، اقتصادی و دنیوی خود بوده و این اقدامات هیچ ارتباطی با متن ادیان آسمانی نداشته و ندارد.
۷- تعالیم ادیان نقش بسزایی را در تقویت صلح جهانی، اعتلای ارزش‌های اخلاقی، برادی انسانی، همزیستی مشترک، تقویت عدالت اجتماعی، تربیت جوانان دین‌مدار، قانون‌مداری جوامع و غلبه بر افکار الحادی و مادی‌گرایی دارد.
۸- آزادی فکری، اعتقادی چه در ساحت نظر و چه در عرصه عمل حق تمامی انسان‌ها است، اختلاف ادیان، مذاهب، ملیت‌ها، قومیت‌ها، زبان‌ها و نژادها سنت الهی است از این رو تعدّی به دیگر ادیان و مجرم دانستن مخالفان عقیدتی یا تحمیل اندیشه یا فرهنگی بر جوامع گوناگون خارج از چهارچوب دین است.
۹- عدالت مبتنی بر رحمت، راه دستیابی به زندگی کریمانه به عنوان کمترین حق یک انسان است.
۱۰- گفت‌وگو، هم‌افزایی، نشر فرهنگ تسامح و زیست مشترک تاثیر شایانی را در کاهش مشکلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و خانوادگی ایفا می‌کند.
۱۱- گفت‌وگو میان مومنان به معنای تلاقی ارزش‌های روحی، انسانی و اجتماعی مشترک و بهره‌برداری از این ظرفیت در نشر اخلاق و فضائل عالی ادیان و دوری از جدال و نزاع است.
۱۲- حمایت از عبادتگاه‌ها و اماکن مقدس ادیان آسمانی، واجبی دینی، وظیفه‌ای اخلاقی مبتنی بر عهدنامه‌های بین المللی است. تعرّض به عبادتگاه‌ها به معنای خروج از تعالیم اشکار ادیان و نقض صریح قوانین بین‌المللی است.
۱۳- تروریسم برخاسته از متن دین نیست حتی اگر سازمان‌های تروریستی مدعی چنین امری باشند. تروریسم نتیجه سیاست فقر، ظلم، تبعیض و کج فهمی از دین است از این رو حمایت مالی، تسلیحاتی، اندیشه‌ای و … از تروریسم بایستی متوقف شود.
۱۴- مفهوم شهروند، مبتنی بر مساوات و برابر از برخورداری حقوق اجتماعی و عدالت است. مصطلح اقلیّات، احساس عزلت و انزوا را تداعی، بذر فتنه و جدایی را کاشته، حقوق دینی و مدنی اقلیّت‌ها را تضییع و به تبعیض علیه آنان منتهی می‌شود بنابراین باید تا حدّ ممکن از این به کار بردن این کلمه پرهیز کرد.
۱۵- ضرورت ارتباط شرق و غرب با هدف تبادل فرهنگ‌ها و تجربیات است. غرب می‌تواند از آموزه‌های شرق در معالجه بیماری‌های روحی و دینی بهره برداری کند و شرق نیز در جبران عقب‌ماندگی علمی، توسعه و پیشرفت تکنولوژی، افزایش سطح رفاه اجتماعی از غرب الگوبرداری کند. حفظ اختلاف دینی، فرهنگی و تاریخی به عنوان عنصر اساسی در تشکیل تمدن‌ها و تاکید بر اهمیت اقدام مشترک برای تقویت حقوق بشر بین‌المللی و ضمانت زندگی کریمانه تمامی انسان‌ها بسیار ضروری است.
۱۶- به رسمیت شناختن حقوق زنان در آموزش، شغل، کنش سیاسی، رهایی از فشارهای تاریخی، اجتماعی، اعطای آزادی بیان و اندیشه و کرامت به زنان، دوری از نگاه ابزاری به زن، لزوم توقف اقدامات ضد ارزشی و فراهم ساختن بستر ظهور استعدادهای زنان
۱۷- پذیرش حقوق فرزندان در خانواده، بهره‌وری از حق آموزش، تعلیم و تربیت، تلاش حکومت برای فراهم سازی مقدمات تحصیل تمامی کودکان، جرم انگاری تجارت کودکان و تعدّی به آنان، فعالسازی ظرفیت و استعدادهای کودکان به عنوان آینده سازان جهان
۱۸- حمایت از حقوق سالخوردگان، نیازمندان، مستضعفان در تمامی ابعاد خدماتی، رفاهی، اجتماعی، درمانی و …
رسا- محمد رایجی پژوهشگر مسائل جهان اسلام
