پنجاهمین دوره (موسوم به الیوبیل الذهبی) نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره با حضور ۱۲۷۳ ناشر مصری، عربی و خارجی از ۳۵ کشور جهان (در مقایسه با ۲۷ کشور در سال گذشته) روز چهارشنبه ۳ بهمن با حضور عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر، دکتر احمد الطیب شیخ الأزهر و تعدادی از شخصیتهای سیاسی و فرهنگی افتتاح شد و تا ۱۶ بهمن ادامه داشت.
به گزارش شبکه اجتهاد، «اتحادیه عرب» میهمان افتخاری این دوره از نمایشگاه بود و دو شخصیت فرهنگی و فقید مصری «ثروت عکاشه» و «سهیر القلماوی» مورد تکریم قرار گرفتند. در مراسم پایانی این دوره از نمایشگاه، شیخ سلطان القاسمی حاکم الشارقه امارات حضور یافته بود. در مجموع سه میلیون نفر از این نمایشگاه بازدید کردند. به دلیل افزایش هزینه‌های ناشران برای شرکت در نمایشگاه، سطح عمومی قیمتها نسبت به سال قبل بالاتر رفته بود که منجر به کاهش فروش ناشران شد.
درباره این دوره از نمایشگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) در این دوره از نمایشگاه علاوه بر عرضه ۹۰۰ هزار عنوان کتاب (عربی و خارجی)، ۸۰۰ برنامه فرهنگی هنری و ۶۰۰ جشن امضای کتاب توسط مؤلفان برگزار شد. همچنین ۱۷۰ میهمان خارجی و ۲۵۰۰ نویسنده و منتقد ادبی در این رویداد فرهنگی حضور داشتند. بسیاری از نویسندگان و نخبگان عرب از دیگر کشورهای عربی و اروپایی به این نمایشگاه آمدند و با همتایان خود و ناشران حاضر در نمایشگاه دیدار و گفتگو کردند.
۲) جوانان بسیاری از استانهای دور و نزدیک به نمایشگاه آمده بودند. دانش آموزان و دانشجویان از فرصت تعطیلی میان دو نیمسال استفاده کرده و حضور پررنگی در این دوره از نمایشگاه داشتند.
۳) گرانی کتابها، موضوع گفتگوی بسیاری از علاقمندان کتاب بود. کتابهای علمی دانشگاهی به دلیل گران بودن، فروش کمتری داشت زیرا بودجه افراد و یا مراکز و مؤسسات آموزشی ناچیز بوده و قدرت خرید آنها جوابگوی تهیه کتابهای گران نبود.
۴) علاوه بر کتابهای علمی، دانشگاهی، خارجی، دینی و اخلاقی، برخی ناشران کتابهایی درباره «جن»، «سحر و جادو»، «فواید بول شتر برای شفای امراض»، «شیر دادن به بزرگسال» و «اهمیت قضای حاجت در خلاء» عرضه کرده بودند. أسامه غریب در یادداشت طعنه آمیز خود در روزنامه المصری الیوم به موضوعات فوق اشاره کرده و نوشته هرچند نمایشگاه کتاب متحول شده و به مکان تمیزتر و شایسته تری منتقل شده اما ناشرانی هستند که هنوز در آنها تحولی از نوع فکری و فرهنگی روی نداده است.
۵) ناشران سلفی مصری حضور چشمگیری در نمایشگاه داشته و کتب دینی عرضه کردند. مانند سالهای قبل، عرضه تألیفات اخوانی، آثار البناء، سید قطب و قرضاوی ممنوع بود و نظارت شدیدی در این خصوص اعمال شده بود. در همین رابطه کتاب «الأقوال المأثوره» تألیف حسن البنا، عرضه شده از طرف یک ناشرمغربی توسط مدیریت نمایشگاه توقیف و از عرضه آن جلوگیری شد. اما عرضه آثار و تألیفات ضداخوانی کاهش داشت.
۶) در این دوره از نمایشگاه کتابهای صوتی و الکترونیکی توسط برخی ناشران عرضه شد.
۷) از غرفه‌های ناشران بزرگ دولتی به دلیل عرضه کتب ارزان قیمت، استقبال بیشتری شده بود.
۸) هزینه‌های مشارکت در نمایشگاه بیشتر از سال قبل بود و به همین خاطر، بسیاری از ناشران سنتی و ضعیف تر از مشارکت در نمایشگاه بین المللی کتاب بازماندند. اما نمایشگاه‌های سنتی کتاب در دو منطقه خارج از نمایشگاه یعنی «أزبکیه المعادی» و «نادی الربع»، کتابهای قدیمی و یا دست دوم ارزان را عرضه کردند. گفتنی است ناشران سنتی در دوره‌های قبل، بخشی از محل سابق نمایشگاه کتاب، معروف به «سور أزبکیه»، کتابهای دست دوم را عرضه می‌کردند که امسال مکانی برای ناشران أزبکیه وجود نداشت.
سالن الأزهر
۱) الأزهر با یک سالن اختصاصی (بالغ بر یک هزار متر)، برای دومین سال متوالی حضوری متفاوت و چشمگیر داشت و ۱۷۵ عنوان کتاب عرضه کرده بود.
۲) «شیخ محمود شلتوت» شیخ اسبق الأزهر بخاطر پیشکسوتی در زمینه تجدید گفتمان دینی و تفسیر موضوعی قرآن کریم به عنوان شخصیت ویژه امسال از طرف الأزهر مورد تکریم قرار گرفت.
۳) بخش مخطوطات، انتشارات مجلس حکماء المسلمین، کتب درسی و مطبوعات الأزهر، کارگاه آموزش هنر خطاطی و مجسمه سازی، بخش کودکان، بخش فتوی، مرصد الأزهر، روابط عمومی و سالن اجتماعات جهت سخنرانی، نمایش فیلم، تئاتر و سرودخوانی توسط گروه‌های صوفی.
۴) از بخشهای دیگر غرفه الأزهر که جمعیت بسیاری در آن حضور داشتند بخش فتوی بود. در این بخش ۱۱ مفتی زن و ۱۰ مفتی مرد حضور داشته و به استفتاءات بازدیدکنندگان پاسخ می‌دادند. همه مفتیان، دانش‌آموختگان دانشکده‌های «الشریعه» و«الدراسات الإسلامیه» بودند. خانمهای بازدیدکننده از حضور مفتیان زن استقبال کرده زیرا مسائل مبتلابه خود را با آنان راحت تر در میان می‌گذاشتند.
۵) یکی از بخشهای قابل در غرفه الأزهر، کارگاه آموزش هنر «مجسمه سازی با گِل رُس» توسط یکی از استادان هنرمند این رشته به نوجوانان و کودکان علاقمند بود. مسئولان سالن الأزهر با این اقدام، عدم تضاد اسلام با هنر را نشان دادند و معتقدند برای تغییر ذهنیت جوانان نسبت به این مؤسسه دینی، باید تصویر ذهنی از این مؤسسه که آن را بسته و افراطی و مخالف هنر و خلاقیت می‌داند اصلاح شود.
۶) علاوه بر کتب درسی و آموزشی الأزهر،کتابهایی همچون «التفکک الأسری»، «المسئولیه الأسریه» و «الخلافه» و «حقوق غیرالمسلمین فی المنظور الإسلامی» که با هدف تقویت فرهنگ همزیستی مسالمت‌آمیز بین پیروان ادیان منتشر شده به چشم می‌خورد. همچنین کتاب «الفتوی، ضوابطها ومسئولیه المفتی والمستفتی» تألیف دکتر احمد عبدالکریم عضو هیئت کبارالعلمای الأزهر عرضه شده بود. انجمن دانش‌آموختگان الأزهر ۱۱ کتاب با موضوع تصحیح مفاهیم دینی و مبارزه با افراط منتشر کرده بود.
۷) میزگرد «الأزهر… المکانه والتأثیر» با حضور دکتر عباس شومان دبیرکل هیئت کبارالعلماء، دکتر خالد عزب از مدیران کتابخانه اسکندریه و دکتر فیصل الحفیان مدیر معهد مخطوطات عربی برگزار شد. دکتر خالد عزب گفت: «دلیل شهرت و بقای ۱۰۰۰ ساله الأزهر، همانا تکثر مذاهب فقهی گوناگون در آن است و در همه زمانها در حال بروز شدن و تجدید است…».
دارالإفتاء، اوقاف و مجمع اللغه العربیه
۱) دارالإفتاء در غرفه‌‌ای کوچک مقابل غرفه الأزهر، برای اولین بار تألیفات خود از جمله مجموعه «الفتوی المصریه» و مطالعات فتوایی را عرضه کرد.
۲) تمرکز غرفه وزارت اوقاف بر تألیفاتی در زمینه «تجدید گفتمان دینی» و مبارزه با اندیشه‌های افراطی بود.
۳) مجمع اللغه العربیه نیز برای اولین بار در نمایشگاه شرکت کرد و با استقبال خوبی مواجه شد. غرفه مجمع سه کتاب «المعجم الکبیر» (۷ جلد) و «التکمله والذیل والصله» (۶ جلد) و «الألفاظ والأسالیب» (۵ جلد) عرضه کرد.
حضور ناشران خارجی
۱) ناشران خارجی از ۱۶ کشور آسیایی، ۱۰ کشور آفریقایی، ۷ کشور اروپایی و ۲ کشور از قاره آمریکا در نمایشگاه شرکت کرده بودند. ناشران عرب به ترتیب از عربستان، سوریه، لبنان، امارات، تونس، عراق، مراکش، الجزایر و سودان بودند.
۲) در سالن شماره ۱ سفارت آمریکا با غرفه‌‌ای کوچک برای اولین بار در نمایشگاه کتاب قاهره حضور داشت.
۳) عربستان همچون سالهای گذشته به همراه ناشرانی از این کشور، بخش بزرگی از سالن شماره ۴ (حدود چهار هزار متر مربع) را به خود اختصاص داده بود. وزارتخانه‌ها (مثل کشور، دفاع، اوقاف و «الدعوه والارشاد»)، دانشگاه‌ها (مثل نایف للعلوم الأمنیه، محمد بن سعود و الملک فهد) و دیگر مؤسسات معروف سعودی غرفه داشتند. بیش از ۱۰ ناشر سلفی در زمره ناشران خصوصی حضور داشتند که از عربستان آمده بودند.
ماکت شهرهای قدیمی مکه مکرمه و مدینه منوره آنگونه که در صدر اسلام بوده در معرض بازدید علاقمندان قرار داشت. میزگردهای متعدد با حضور شخصیتهای برجسته مصری و سعودی برگزار شد. در این سالن کتب مجانی توزیع می‌شد. امسال «مرکز الخلیج العربی للدراسات الإیرانیه» به نمایشگاه نیامده بود.
۴) در حالیکه سفارت ترکیه غرفه‌‌ای نداشت، اما دو ناشر وابسته به فتح الله گولن «دارالإنبعاث» و «دار غار حراء» در نمایشگاه غرفه داشتند.
۵) یک ناشر نیز از سرزمینهای اشغالی (از فلسطینیان ۱۹۴۸) در نمایشگاه شرکت کرده بود. دیدار بدون هماهنگی سفیر رژیم صهیونیستی از نمایشگاه با واکنش منفی مسئولان نمایشگاه و رسانه‌ها همراه بود.
۶) علیرغم اینکه به ناشران ایرانی اجازه حضور در نمایشگاه داده نمی‌شود اما تعدادی از ناشران مصری به عرضه کتابهای چاپ ایران و یا ترجمه کتابهای ایرانی در حوزه زبان و ادب فارسی در نمایشگاه اقدام کرده بودند. دیدار سفیر ایران از نمایشگاه واکنش مثبت رسانه‌های مصری (گزارش روزنامه المصری الیوم) را در پی داشت.
کتب مرتبط با تشیع، ایران و زبان فارسی
۱) در حوزه زبان و ادبیات فارسی و ایران شناسی کتابهای زیر عرضه شده بود:
* کتابهای منتشره در زمینه زبان و ادبیات فارسی در قالب طرح تاپ که ارزان قیمت بودند (شش عنوان)
* علیرغم عدم اعطای مجوز به ناشران ایرانی، کتب مرتبط با فرهنگ ایران و ادبیات فارسی کمابیش اما با قیمت بالا در دسترس بود.
* مجموعه غنی از کتب زبان و ادبیات فارسی و دائره المعارف‌های فارسی به فارسی و فارسی به عربی.
* کتاب «العروض المقارن العربی والفارسی»، تألیف دکتر عبدالرؤوف بابکر السید.
* کتابهای قبلی در زمینه زبان و ادبیات و تاریخ ایران که توسط المرکز القومی للترجمه منتشر شده بود.
* چند کتاب از اتحادیه عرب با موضوعات «الأمن القومی العربی» مرتبط با ایران.
۲) ترجمه عربی چند کتاب از شهید مطهری.
۳) کتب شیعی نیز به ندرت در نمایشگاه به چشم می‌خورد.
۴) مجموعه کامل کتب «مرکز الحضاره لتنمیه الفکر الإسلامی» بیروت.
۵) امسال کتاب جدید ضدایرانی و ضدشیعی کمتر عرضه شد و بیشتر چاپ قدیم و تکرار مکررات سابق بودند.
پرفروش ترین کتابها
۱) کتاب «وصف مصر»/ ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۲) کتاب «الأعمده السبعه» تألیف دکتر میلاد حنا/ ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۳) کتاب «سر المعبد» تألیف ثروت الخرباوی/ ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۴) کتاب «القاهره خطط وتطور» تألیف نخبه من العلماء/ ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۵) ترجمه کتاب «تاریخ الکنائس القبطیه»/ ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۶) کتاب «من النقل إلی العقل» تألیف دکتر حسن حنفی (استاد فلسفه دانشگاه قاهره) / ناشر «الهیئه العامه للکتاب»
۷) کتاب «بناه مصر الحدیثه» تألیف دکتر رفعت السعید/ ناشر «مکتبه الأسره»
۸) کتاب «الدوله والکنیسه» تأالیف دکتر رأفت عبدالحمید/ ناشر «مکتبه الأسره»
۹) کتاب «التوحیدی… الغفله والانتباه» و کتاب «ثوره ۲۳ یولیو» تألیف عبدالرحمن الرافعی/ ناشر «مکتبه الأسره»
۱۰) کتاب «یومیات حرب أکتوبر» تألیف عادل ودیع/ ناشر «مکتبه الأسره»
۱۱) کتاب «نقد الخطاب السلفی» تألیف محمد حافظ دیاب/ ناشر «مکتبه الأسره»
۱۲) کتاب «نشأه علم الکلام» تألیف دکتر یحیی‌هاشم/ جناح الأزهر
۱۳) کتاب «الأمم بین أسباب الفناء وعوامل البقاء» تألیف دکتر محیی الدین عفیفی/ جناح الأزهر
۱۴) کتاب «أهل السنه والجماعه» و کتاب «نظرات فی فکر الإمام الأشعری» تألیف دکتر أحمد الطیب شیخ الأزهر
۱۵) کتاب «علم أصول الدین» تألیف دکتر عبدالوهاب خلاف/ جناح الأزهر
۱۶) کتاب «السیره النبویه فی دقائق» تألیف دکتر ناصر الزهرانی (ترجمه شده به ۱۰ زبان)/ الجناح السعودی
۱۷) کتاب «الشخصیه المصریه» تألیف دکتر أسامه الأزهری مشاور رئیس جمهور در امور دینی/ مؤسسه أخبار الیوم
۱۸) کتاب «الجمهره» (۱۰ جلد) تألیف دکتر أسامه الأزهری مشاور رئیس جمهور در امور دینی/ مکتبه الإسکندریه
۱۹) کتاب «عبقریه المکان… جمال حمدان» تألیف محمد محمود غنیمه/ مکتبه الإسکندریه
۲۰) کتاب «المعجم الکبیر» (۷ جلد)/ مجمع اللغه العربیه
۲۱) کتاب «التکمله والذیل والصله» (۶ جلد)/ مجمع اللغه العربیه
۲۲) کتاب «الألفاظ والأسالیب» (۵ جلد)/ مجمع اللغه العربیه
۲۳) رمانهای «نجیب محفوظ» و «یوسف السباعی» و کتابهای «شیخ محمد متولی الشعراوی»
۲۴) کتابهای «دکتر مصطفی محمود» از جمله دو کتاب «حوار مع صدیقی الملحد» و «»رحلتی من الشک إلی الیقین»
۲۵) کتاب «شخصیه مصر» تألیف دکتر جمال حمدان/ مؤسسه دارالهلال
۲۶) کتاب «شخصیات… وأحداث ۲۰۰ عام»/ مؤسسه دارالهلال
۲۷) رمان و داستان در صدر پرفروش ترین کتابهای نمایشگاه بود.
برنامه‌های جانبی
«نشستهای فکری»، «شبهای شعر»، «تکریم شخصیتهای فرهنگی»، «معرفی کتب جدید با حضور مؤلفان»، «جشنهای هنری»، «رقص سما توسط گروه‌های صوفی» و… نشاط بیشتری به نمایشگاه داده بود. برای نمونه برخی میزگردها:
* القضیه الفلسطینیه والتحدیات الراهنه، با حضور سفیر فلسطین در قاهره و پژوهشگران و علاقمندان مصری
* تکریم شیخ شلتوت در سالن الأزهر
* ترجمه الأدب بین العربیه ولغات العالم
* ثوره ۱۹۱۹ ما بین الأدب والصحافه
* افقها و چالشهای همکاری برای رسیدن به رشد اقتصادی
* انتشارات موسیقی عربی
* ترجمه ادبیات چینی به عربی
* قاره آفریقا مقصد جهانگردی پیش رو
* تکریم «حسن فتحی» (۱۹۰۰ـ۱۹۸۹م) معمار برجسته مصری
* رونمایی از دیوان شعر عامیانه محمد سعید و…
* یادبود نویسنده کمدی محمد مستجاب
گزارش از: ع . ج
