پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی گزارشی پژوهشی با عنوان «استاندارد شرعی سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی درباره صکوک سرمایه‌گذاری» به قلم رسول خوانساری و فرشته ملاکریمی منتشر کرده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های لازم در بازار اوراق بهادار اسلامی یا صکوک، استانداردسازی ضوابط و مقررات شرعی مربوط به این بازار است. سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOIFI) از جمله نهادهایی است که تاکنون استانداردهای شرعی گوناگونی در زمینه فعالیت موسسات مالی اسلامی منتشر کرده است.
این سازمان، یک نهاد بین‌المللی غیرانتفاعی و مستقل است که مجموعه استانداردهای شرعی، حسابداری و حسابرسی، راهبری و اخلاقی مبتنی بر شریعت اسلامی را برای استفاده بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی تدوین و عرضه می‌کند. این سازمان بیش از ۲۰۰ عضو از کشورهای مختلف دنیا دارد که بانک‌های مرکزی، موسسات مالی اسلامی و دیگر فعالان صنعت بانکداری و مالی اسلامی را در بر می‌گیرد. امروزه استانداردهای تدوین شده توسط این سازمان توانسته است نظر مساعد و حمایت کشورهای مختلف را به خود جلب نماید. به نحوی که در برخی از کشورهای اسلامی مانند بحرین، دبی، اردن، لبنان، قطر، سودان و سوریه این استانداردها به نحو کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از نهادهای مالی در استرالیا، اندونزی، مالزی، پاکستان، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی نیز بر مبنای استانداردهای سازمان مذکور، دستورالعمل‌ها و رهنمودهای متناسبی را منتشر کرده‌اند. یکی از استانداردهای مهم این نهاد، استاندارد شرعی شماره ۱۷ درباره صکوک سرمایه‌گذاری است که در سال ۲۰۰۳ میلادی به تصویب رسیده است.
در گزارش حاضر ضمن ارائه متن کامل ترجمه این استاندارد، سعی شده تا در پاورقی، نکات و به ویژه وجوه اختلاف آن با مصوبات کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان مرجع شرعی مربوط به بازار اوراق بهادار در ایران توسط نویسندگان تبیین شود. این امر از آن جهت حائز اهمیت است که به منظور گسترش و تعمیق بازار اوراق بهادار اسلامی در کشور به ویژه در سطح بین‌المللی، انطباق با استانداردهای بین‌المللی همانند استانداردهای شرعی AAOIFI و در صورت لزوم بررسی راهکارهای مناسب برای رفع چالش‌های فقهی مربوط به این بازار ضرورت دارد.
در مقدمه این گزارش می‌خوانیم: هدف این استاندارد، تدوین قواعد شرعی انتشار و معامله صکوک (اوراق) سرمایه‌گذاری و نیز تشریح انواع، ویژگی‌ها، ضوابط شرعی و شرایط انتشار و معامله آنها به وسیله موسسات مالی اسلامی است.
در بخشی دیگر درباره ویژگی‌های صکوک سرمایه‌گذاری آمده است: صکوک سرمایه‌گذاری، گواهی‌های با ارزش اسمی یکسان است که به صورت بانام یا بی‌نام منتشر می‌شود و نشاندهنده ادعای مالک روی حقوق مالی و تعهدات مشخص شده در گواهی است. صکوک سرمایه‌گذاری، بیانگر مالکیت مشاع در داراییهای پایه است که میتواند داراییهای فیزیکی، منافع، خدمات یا ترکیبی از اینها به عالوه حقوق نامشهود، بدهی‌ها و وجه نقد باشند. این صکوک نشاندهنده بدهی ناشر به دارنده اوراق نیستند. صکوک سرمایه‌گذاری بر مبنای یک قرارداد شرعی مطابق با قواعد شریعت منتشر می‌شود که این قواعد بر انتشار و معامله آن حاکم است. معامله صکوک سرمایه‌گذاری بر اساس شرایطی است که در رابطه با معامله حقوق مربوط به صکوک برقرار است. مالکان اوراق در سود آن مطابق با امیدنامه سهیم‌اند و در زیان نیز به نسبت سهم خود شریک‌اند.
همچنین درباره انتشار صکوک سرمایه‌گذاری نیز می‌خوانیم: انتشار گواهی‌های سرمایه‌گذاری از طریق پذیره نویسی بر مبنای قرارداد سرمایه‌گذاری شرعی مجاز است. انتشار گواهی‌ها برای تبدیل به اوراق کردن داراییهای فیزیکی، منافع و خدمات با تقسیم آنها به سهام مساوی و انتشار بر مبنای ارزش آنها مجاز است. ولی تصکیک (تبدیل به اوراق کردن) بدهی‌ها با هدف معامله آنها مجاز نیست. قرارداد صکوک همه اثرات حقوقی مربوط به قرارداد مبنای انتشار صکوک را دارد. این امر پس از پایان پذیره نویسی و تخصیص گواهی‌های صکوک اتفاق می‌افتد. ناشر و متقاضیان پذیره نویسی، دو طرف قرارداد صکوک محسوب می‌شوند.
در بخش دیگری از این گزارش درباره معامله صکوک و بازخرید آن آمده است: پس از پایان پذیرهنویسی، توزیع اوراق و آغاز فعالیت، امکان معامله و بازخرید صکوک سرمایه‌گذاری که بیانگر مالکیت مشاع در داراییهای فیزیکی، منافع یا خدمات است، وجود دارد. برای معامله یا بازخرید پیش از آغاز فعالیت، هنگام انحلال و تبدیل شدن داراییها به بدهی یا هنگام فروش داراییها به صورت نسیه، الزم است قواعد مربوط به بیع صرف (مبادله ارز) و نیز قواعد مربوط به بیع دین رعایت شود. در مورد صکوک قابل معامله، ناشر میتواند بر اساس امیدنامه متعهد شود که پس از تکمیل فرایند انتشار، اوراقی که ممکن است به او ارائه شوند را به قیمت بازار خریداری کند. ولی مجاز نیست به خرید آنها به مبلغ اسمی متعهد شود. اوراق ممکن است از طرق مختلف که مغایر با قواعد شریعت نباشد، دادوستد شود. از جمله روش ثبت، ابزارهای الکترونیکی یا انتقال واقعی از حامل به خریدار. بلافاصله پس از انتشار تا زمان سررسید، ولی بعد از انتقال مالکیت داراییها به دارندگان اوراق، معامله صکوک اجاره داراییهای موجود یا آینده، مجاز است.
همچنین می‌خوانیم: ناشر میتواند پیش از سررسید، صکوک اجاره را به قیمت بازار یا با نرخ توافق شده بین ناشر و دارنده در زمان بازخرید، بازخرید نماید. معامله صکوک منفعت داراییهای فیزیکی، پیش از انعقاد قرارداد اجاره مجدد، امکانپذیر است. پس از اجاره مجدد داراییها، اوراق نشاندهنده اجاره بهای دریافتنی است که بدهی موجر دوم محسوب شده و مشمول قواعد و مقررات بیع دین (انتقال بدهی‌ها) می‌شود. معامله صکوک منفعت داراییهای آینده پیش از مشخص شدن دارایی دارای منفعت مجاز نیست، مگر با رعایت مقررات مربوط به بیع دین. پس از تعیین دارایی، معامله صکوک منفعت آن دارایی امکانپذیر است. ایکنا
برای دریافت متن کامل این گزارش اینجا کلیک کنید.
