جوایزی که داده می‌شود اگر به خاطر تکنیک هنری و مضامین عالیه باشد، خوب است؛ یعنی اگر از این بعد باشد خوب است؛ اما اگر از این بُعد باشد که برنامه‌سازان ما را تشویق کنند که فیلم‌هایی که محتوای سیاه نمایی نسبت به انقلاب و دین و آیین و مذهب مردم باشد، بسازند مسلماً این جایز نیست و خلاف شرع است و عوامل برنامه‌ساز ما باید مراقب باشند که در چه وادی قدم می‌گذارند؛ اما اگر در داخل یا در خارج به خاطر بُعد هنری یا مضامین الیه انسانی یا اسلامی، تشویق شوند، خوب است و باید تولیدکنندگان فیلمهای سینمایی مراقب باشند که آب به آسیاب دشمن نریزند و برای انقلاب و دین سیاه نمایی ایجاد نکنند.
اختصاصی شبکه اجتهاد: از ابتدای انقلاب اسلامی، سینما به عنوان یکی از مهم ترین معضلات بخش فرهنگ مطرح بوده است. برخی با توجه به سابقه فیلمهای غیراخلاقی و نامناسب پیش از انقلاب، از اساس با آن مخالف بودند و برخی دیگر سعی در اسلامی سازی آن داشتند. حجت‌الاسلام صادق لیراوی اما از طرفداران اسلامی سازی سینما است. مدیر دفتر پژوهش‌های بنیادی اداره کل پژوهش‌های اسلامی صداوسیما معتقد است راهکارهایی مثل ازدواج موقت بازیگران یا استفاده از بازیگران محرم برای ایفای نقشهای زن و شوهر، عوارض و آسیبهایی را در پی دارد. مشروح این گفتگو، پیش روی شماست:
اجتهاد: با توجه به حرمت عناوینی همچون اختلاط زن و مرد در سینما، ابراز جمله عاشقانه به نامحرم و … آیا اساساً می‌توان سینمای اسلامی داشت؟
لیراوی: ما اول باید بدانیم سینمای اسلامی چیست و از آن تعریفی داشته باشیم. سینمای اسلامی یعنی سینمایی که از اول ایده تا آخر که به مرحله دیده شدن می‌رسد، همه مطابق با موازین شرع باشد یا حداقل خلاف شرع نباشد. از جهت دیگر می‌بینیم که ما برای ساخت فیلم، مجبوریم که فیلم‌هایی با موضوعات خانوادگی درست کنیم و یکی از ضروریات جامعه، ساخت فیلم است. جامعه این را می‌طلبد که ما فیلمهای خانوادگی داشته باشیم. از طرفی در این فیلم‌ها ناچار از این هستیم که زن و مردی که نقش زن و شوهر را بازی می‌کنند، به یکدیگر ابراز علاقه کنند و جملات عاشقانه بگویند. حال آیا این مطلب با شرع سازگار است یا خیر؟ شاید بتوان از باب ضرورت این مسئله را حل کرد. چون اگر ما در این زمینه‌ها فیلم نسازیم، دیگران و کسانی که مخالف اسلام و دین هستند، در غرب، چنین فیلم‌هایی را می‌سازند و فرهنگ خود را به مردم ما تحمیل می‌کنند و در این صورت جایی برای ما نمی‌ماند. لذا ما ناچار از ساختن این‌گونه فیلم‌ها هستیم. از طرفی نمی‌توان مردم را هم محدود ساخت که فقط از فیلمهای ایرانی استفاده کنند و ماهواره نگاه نکنند. چون عملاً چنین چیزی قابل‌اجرا نیست. پس ساختن فیلمهای خانوادگی لازم است ولی از طرفی ارتباط زن و مرد در فیلم را باید حل کرد.
حال فقه و فقها در این مورد چه باید بکنند؟ به نظر من فقها باید ورود بکنند و مسئله را نه اینکه حل کنند بلکه راه‌حلی برای آن پیدا کنند. نمی‌توان سینما را رها کرد و با یک حکم حرمت، کار را تمام‌شده فرض کنیم. البته در یک همایشی که در مورد فقه هنر برگزارشده بود، یکی از فقهای جوان نظریاتی دادند که البته خود ایشان تأکید داشتند که این نظریات به مرحله نهایی نرسیده ولی گام‌های خوبی است که باید در این قسمت برداشته شود و آن این است که زن و مردی که در فیلم نقش بازی می‌کنند، اگرچه حس زن‌وشوهری به خود می‌گیرند اما به‌هرحال دارند یک مسئله‌ای را حکایت می‌کنند و شاید از صمیم دل واقعی نباشد. البته این مسئله فعلاً در حد یک تئوری و نظریه و پیشنهاد است. وقتی‌که حکایت می‌کنند و خودشان اظهار واقعی نداشته باشند، شاید این توجیه، محملی باشد برای حل مشکلی که در سؤال مطرح‌شده است. البته این نظریه باشد کامل شود و دقیقاً بررسی شود و لازمه‌اش این است که فقهای ما ورود بکنند.
اگر فقها به این مسئله ورود نکنند و فقط حکم حرمت بدهند، مسئله حل نمی‌شود و سینمای ما هر چه بیشتر در این منجلاب فرو خواهد رفت. باید فقها ورود کنند و نظریات جدید بدهند تا بتوانیم یک سینمای اسلامی داشته باشیم.
اجتهاد: برخی لزوم تربیت همسران هنرمند برای ایفای نقش زن و شوهر در سینما را راهکار سینمای اسلامی دانسته‌اند. نظر حضرت‌عالی دراین‌باره چیست؟
لیراوی: به نظر من این نظریه تا حدی و با شرایطی خوب است. یکی از این شرایط این است که این‌ها از قبل زن و شوهر باشند که برای بازیگری آموزش‌دیده‌اند و بازیگر هستند. در این صورت اگر در فیلم‌ها نقش زن و شوهر را بازی کنند هیچ مشکل شرعی ندارد لیکن لازمه‌اش این است که آن تهیه‌کننده یا کارگردان، آن‌ها را برای این نقش انتخاب کنند. چون گاهی مرد را برای نقش شوهر انتخاب می‌کنند ولی زن دیگری را در نقش همسر او انتخاب می‌کنند.
اما کسانی که زن و مرد نیستند ولی به خاطر اینکه در فیلم به هم محرم باشند، باهم ازدواج دائم یا موقت داشته باشند، این راهکار عوارضی دارد که خیلی جالب نیست. چون لازمه‌اش این است که مردها و زن‌ها مجرد باشند و به خاطر یک فیلم بخواهند باهم ازدواج کنند. درهرصورت اگر این‌چنین باشد، عوارض وجود دارد که جمع‌کردن آن پیامدهای نامناسبی را به دنبال دارد.
اجتهاد: فرض کنید کارگردان یا تهیه‌کننده بخواهند زن‌وشوهری را هم که از ابتدا زن و شوهر بوده‌اند به کار بگیرند، اما مشکلی که هست این است که در فیلمهای متعدد باعث تکراری شدن می‌شود.
لیراوی: البته باید تعداد زن و شوهرهایی که می‌خواهند در فیلم نقش زن و شوهر را بازی کنند، زیاد باشد و به تعداد لازم آموزش بازیگری ببینند. بله اگر یک مورد یا دو مورد این‌چنین باشد، همان مشکلی که بیان کردید پیش می‌آید اما نباید منحصر به دو یا سه زن و شوهر باشد.
اجتهاد: آیا بهتر نیست با توجه به بُعد حل شدن معضلات فقهی سینمای اسلامی، سرمایه‌گذاری دولت در هنرهایی همچون «انیمیشن» که محاذیر فوق را ندارد انجام پذیرد؟
لیراوی: البته انیمیشن فی‌نفسه خوب است و خیلی از مشکلات فقهی را حل می‌کند اما انیمیشن این مقدار ظرفیت ندارد که همه ابعاد کار فیلم سینمایی را پر کند. انیمیشن تا یک حدی ظرفیت دارد اما در خیلی از موارد ما نیاز به فیلم سینمایی داریم.
انیمیشن مخاطبان خاص خود را دارد که بیشتر کودکان و نوجوانان هستند اما برای بزرگ‌سالان، انیمیشن کارایی لازم را ندارد و باید فیلم سینمایی خانوادگی تولید شود. البته لازم است که دولت برای تولید انیمیشن هم سرمایه‌گذاری کند اما این راهکار، راهکار حل مشکلات فقهی سینما نیست.
اجتهاد: آیا کسب جوایز متعدد و اعتلای نام ایران توسط سینمای ایران، دلیل مناسبی برای لزوم طی مسیر خلاف شرع (فتاوای فعلی فقها) فعلی است؟
لیراوی: جوایزی که داده می‌شود اگر به خاطر تکنیک هنری و مضامین عالیه باشد، خوب است؛ یعنی اگر از این بعد باشد خوب است؛ اما اگر از این بُعد باشد که برنامه‌سازان ما را تشویق کنند که فیلم‌هایی که محتوای سیاه نمایی نسبت به انقلاب و دین و آیین و مذهب مردم باشد، بسازند مسلماً این جایز نیست و خلاف شرع است و عوامل برنامه‌ساز ما باید مراقب باشند که در چه وادی قدم می‌گذارند؛ اما اگر در داخل یا در خارج به خاطر بُعد هنری یا مضامین عالیه انسانی یا اسلامی، تشویق شوند، خوب است. باید تولیدکنندگان فیلمهای سینمایی مراقب باشند که آب به آسیاب دشمن نریزند و برای انقلاب و دین سیاه نمایی ایجاد نکنند.
