با شیخ الازهر دیدارهای متعددی داشته و با ایشان رفاقت دارم، ما سعی داشته‌ایم همکاری خوبی میان مجمع تقریب مذاهب اسلامی و الازهر ایجاد شود؛ اما سیاست مانع از این هدف شده است و ما فعلا همکاری خاصی نداریم؛ اما آمادگی کامل برای همکاری را داریم؛ زیرا جناب شیخ الازهر، خود مردی تقریبی و مشوق فعالیت‌های تقریبی است؛ اما متأسفانه موانع سیاسی مانع این فعالیت‌ها می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیتالله شیخ محمدعلی تسخیری زاده ۲۷ مهر ۱۳۲۳ در نجف، روحانی شیعه ایرانی، نماینده استان تهران در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری، رئیس شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و مشاور عالی رهبر معظم انقلاب اسلامی در امور جهان اسلام است. او دبیرکل سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نماینده سابق استان گیلان در دوره سوم مجلس خبرگان رهبری نیز بوده است.
پدرش، حجت‌الاسلام حاج شیخ علی‌اکبر تسخیری تنکابنی از اهالی رامسر و مادرش، انسیه بیگم از اهالی اصفهان بود. وی در کودکی روخوانی قرآن را فراگرفت. سپس تحصیلات ابتدایی را در مدرسه «منتدی النشر» به پایان رساند که با مدیریت محمدرضا مظفر اداره می‌شد. وی در آنجا، علاوه بر مظفر زیر نظر استادانی همچون الغبان و شیخ مطر تحصیل کرد و سپس تحصیلات متوسطه را در دبیرستان شبانه «خورنق» پی گرفت. در همان روزگار به سفارش پدر روزها کار می‌کرد و چون علاقه ویژه‌ای به شعر و مطالعه آثار شاعران و نویسندگان داشت، به مطالعه شعر و ادبیات نیز پرداخت.
آیتالله تسخیری در کارنامه خود فعالیت‌های زیادی با هدف تقریب مذاهب اسلامی انجام داده و با تعامل با اهل تسنن و علما و فرهیختگان جهان اسلام از مذاهب مختلف در راستای وحدت امت اسلام گام برداشته است؛ به گونه‌ای که می‌توان از او به عنوان یکی از پیشگامان وحدت و اتحاد مسلمانان در جهان اسلام یاد کرد.
برای آشنایی بیشتر با وی، به مناسبت هفته وحدت و میلاد پیامبر(ص) یک روز را در دفترش در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی میهمان شدیم و با این اندیشمند، مفسر، نویسنده و پژوهشگر برجسته کشورمان و منادی وحدت در جهان اسلام درباره مسائلی همچون فعالیت‌هایش در خارج از کشور، نقش الازهر در تقریب مذاهب اسلامی و موانع پیش روی اتحاد مسلمانان گفتوگو کردیم. این گفتوگو در ادامه می‌آید:
اگر مایلید ابتدا از خودتان بگویید تا مخاطبان بیشتر با جنابعالی آشنا شوند.
تسخیری: ابتدای طلبگی‌ام را در نجف آغاز کردم و ضمن تحصیل دروس مقدماتی در مرحله خارج فقه(از دروس حوزوی) از شاگردان آیتالله العظمی سیدابوالقاسم خویی بودم؛ اما بیشتر شاگرد آیتالله العظمی سیدمحمدباقر صدر بودم و در نجف دروس حوزوی و دانشگاهی را نزد اساتید گوناگون فراگرفتم.
در نجف در کنار تحصیلات علمی فعالیت‌های سیاسی نیز داشتم و با تشکل‌های اسلامی همکاری می‌کردم و در نتیجه همین فعالیت‌ها به زندان صدام افتاده و با شکنجه‌های روحی و جسمی مواجه شدم، مرحوم امام خمینی(ره) سبب شد از اعدام نجات یابم.
۴۰ روز به جرم فعالیت سیاسی علیه بعثی‌ها در اتاق شکنجه صدام بودم و از این زندان به آن زندان منتقل شدم تا اینکه سرانجام آزاد شدم. در سال ۱۳۵۱ از نجف به ایران تبعید شدم و در اینجا هم ادامه تحصیل دادم.
تاکنون به چه کشورهایی سفر کرده‌اید؟
تسخیری: به ده‌ها کشور خارجی سفر و شاید در صدها کنفرانس بین‌المللی و سمینار نیز شرکت و سخنرانی کرده‌ام، این اجلاس‌ها را گاهی خودمان متولی بوده‌ایم و گاهی دیگر کشورها چنین سمینارهایی را برگزار کرده‌اند. هدف اصلی ما از این فعالیت‌ها تبلیغ بوده است.
چند بار به الازهر رفته‌اید و با مسئولان آن دیدار کرده‌اید؟
تسخیری: بله هم رفتم و هم در الازهر سخنرانی و برنامه و با شیوخ الازهر دیدار داشته‌ام، جلسات مفیدی در این مرکز برگزار شده است.
نظرتان درباره الازهر و فعالیت‌های تقریبی این مرکز چیست؟
تسخیری: الازهر از همان ابتدا با هدف و انگیزه تقریب ایجاد شد و فاطمیون که بر مصر حاکم بودند این مرکز را ایجاد کردند و در آن هر پنج مذهب اسلامی(شیعه، شافعی، حنفی، مالکی و حنبلی) تدریس می‌شد، تقریبا تا سال ۱۹۴۰ میلادی الازهر پرچم تقریب را در دست داشت و حرکت موفقی نیز در این سال‌ها آغاز شد و آن این بود که علمای الازهر با همکاری علمای قم، دارالتقریب بین مذاهب را به وجود آوردند و فعالیت‌های خوب تقریبی انجام دادند. مجله «رساله الاسلام» و تدریس فقه امامی(شیعی) در الازهر از نتایج ایجاد دارالتقریب بود.
سرنوشت دارالتقریب الازهر چه شد؟
تسخیری: از سال ۱۹۴۰ تا اوایل ۱۹۷۰ میلادی با درگذشت بزرگان الازهر و بزرگان شیعه در نجف و قم فعالیت این دارالتقریب خاموش شد و پس از انقلاب اسلامی ایران و پایان جنگ تحمیلی، مقام معظم رهبری اقدام به احیای دارالتقریب مذاهب اسلامی کردند؛ البته به جای دارالتقریب مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را تأسیس کردند که همان اهداف دارالتقریب قاهره را ادامه داد. ما سعی کردیم پیش از ایجاد مجمع، دارالتقریب قاهره را احیا کنیم؛ اما موفق نشدیم.
آیا به نظر شما در حال حاضر گشایش دارالتقریب در الازهر ضرورت دارد؟
تسخیری: بله حتما. نه تنها در الازهر بلکه در هر جا که مرکز علمی مسلمانان وجود داشته باشد، نیاز به داشتن دارالتقریب که با هدف تقریب مذاهب فعالیت کند، احساس می‌شود؛ زیرا تقریب مذاهب بیشتر جنبه علمی و فکری دارد و تفاوت میان تقریب و وحدت در همین مسئله فکری و عملی بودن است. وحدت اسلامی می‌تواند بین همه پیروان مذاهب اسلامی و همه مسلمانان عملا ایجاد شود؛ اما تقریب بیشتر بُعد علمی دارد و فعالیتش بیشتر فکری است و ما نمی‌توانیم با یک وزن و قالب همه مسلمانان را به وحدت فکری برسانیم، طبیعی است که مسلمانان اختلاف در استنباط دارند، به طور طبیعی اختلافات در میان مسلمانان وجود دارد؛ اما باید به وحدت رسید و نه فقط مسلمانان بلکه مسیحیان که ۳۰۰ مذهب و کلیسا دارند و هر کلیسا یک مذهب دارد، نیز باید برای تقارن فکری و وحدت خود تلاش کنند.
آیا با احمد الطیب، شیخ کنونی الازهر، دیدار داشته‌اید؟ آیا وی توانسته است آن‌گونه که باید در زمینه تقریب مذاهب گام بردارد؟
تسخیری: بله با شیخ الازهر دیدارهای متعددی داشته و با ایشان رفاقت دارم، ما سعی داشته‌ایم همکاری خوبی میان مجمع تقریب مذاهب اسلامی و الازهر ایجاد شود؛ اما سیاست مانع از این هدف شده است و ما فعلا همکاری خاصی نداریم؛ اما آمادگی کامل برای همکاری را داریم؛ زیرا جناب شیخ الازهر، خود مردی تقریبی و مشوق فعالیت‌های تقریبی است؛ اما متأسفانه موانع سیاسی مانع این فعالیت‌ها می‌شود.
به نظر شما مهم‌ترین مانع وحدت مسلمانان در عصر حاضر چیست؟
تسخیری: صحبت در این زمینه زیاد است؛ اما با یک جمع‌بندی می‌توان گفت بزرگ‌ترین مانع تقریب مذاهب، تعصب است، تعصب برخی علما یا منتسبین به علم و این تعصب برخی را وادار می‌کند که برخی دیگر را تکفیر و تفسیق (فاسق خواندن) کرده و به تبدیع (بدعت‌گذاری) متهم کنند.
یکی دیگر از عوامل ضد تقریب، جهل است؛ جهل بعضی از مسلمانان به حقیقت مذاهب یکدیگر، در صورتی که اگر جمع شده و به تفاهم برسند، خواهند فهمید که شاید مشترکاتشان به اندازه ۹۰ درصد بشود، اما این جهل اثر خود را گذاشته و هر کدام، دیگری را متهم می‌کند و همین مانع وحدت شده است.
از دیگر عوامل مانع وحدت، منافع شخصی حکومت‌های مسلط بر جهان اسلام است، آنان می‌گویند وحدت مسلمانان ضد منافع شخصی‌شان است، همچنین اهداف استکبار جهانی و دشمنان اسلام با مسئله تقریب و وحدت منافات دارد و این‌ها کوشش می‌کنند مانع تقریب شوند و تفاهم میان مسلمانان برقرار نشود و این تفرقه‌ها اعم از مذهبی، سیاسی و جغرافیایی به وجود آید و اهداف استعماری را محقق کند.
من معتقدم ما اگر متحد نشویم، نمی‌توانیم دو مطلب(خواسته) بزرگ را محقق کنیم، یکی ایستادگی در برابر طرح‌های استعماری و چالش‌های کشورهای دشمن اسلام است و دوم این که نمی‌توانیم اهداف بزرگ قرآنی و اسلامی را محقق کنیم و تا وقتی ما نتوانیم اهداف قرآنی را که یکی از آنها وحدت امت است، محقق کنیم، نمی‌توانیم ادعا کنیم احکام قرآن را کامل اجرا کرده‌ایم.
از سفرها و سخنرانی‌هایتان در کشورهای مختلف گفتید. در این سخنرانی‌ها بیشتر چه مباحثی را مطرح می‌کنید؟
تسخیری: همانطور که گفتم تاکنون در صدها کنفرانس بین‌المللی شرکت کرده‌ام و هر کنفرانس هدف و موضوع خودش را داشته است، برخی فقهی، بعضی فکری، برخی هم در موضوعاتی همچون اقتصاد، تربیت و مشکلات جهان اسلام بوده است و هدف ما از سخنرانی در این کنفرانس‌ها توجه به حقیقت اسلام و تأکید بر لزوم تحقق اهداف قرآنی است.
برخی از این اجلاس‌ها، درباره گفت‌و‌گوی بین ادیان بوده است که شاید شروع آن در سال ۱۹۳۰ میلادی بود و توانسته‌ایم در این اجلاس‌ها مواضع اسلامی و موضوعات قرآنی را مطرح کرده و تا حدی مسئله تقریب میان مذاهب اسلامی را جا بیندازیم، گویی که این(تفرقه و عدم وحدت) یک جنگ میان مسلمانان و دشمنان آنان است، گاهی آنها غلبه می‌کنند و گاهی منطق ما، اما من معتقدم چون منطق ما منطق برحقی است و اهداف ما انسانی است. لذا به نظر می‌رسد اهداف ما به رغم هیاهو زودتر محقق شود.
در سفرهایی که داشته‌اید با اهل تسنن هم دیدار داشته و رو در رو شده‌اید. آیا خاطره‌ای در این زمینه دارید؟
تسخیری: بله همه این دیدارها خاطره بوده و در این سفرها با علمای اهل سنت دیدار داشته‌ام و برخی از آنان متوجه اهداف و مقصود ما شده‌اند، برخی نبوده‌اند، ما سعی کرده‌ایم به آنها گوشزد کنیم مسئله وحدت قرآنی است و قرآن بر اخوت اسلامی و گفت‌و‌گوی منطقی تمرکز دارد و گفت‌و‌گوی منطقی حتما به نتیجه می‌رسد و گاهی بر اسلام و مسئله آزادی اجتهاد تمرکز داریم و تأکید می‌کنیم اگر آزادی اجتهاد پذیرفته شد، یکدیگر را قبول خواهیم کرد؛ گو اینکه نتایج آرا اختلاف پیدا کند؛ اما مسئله پذیرش طرف دیگر، زمینه ایجاد یک امت اسلامی واحد با وجود اختلافات در مسائل جزئی را فراهم خواهد کرد و سبب خواهد شد در اصول، همدیگر را به رسمیت شناخته و اسلامیت یکدیگر را بپذیرند.
ما معتقدیم اسلام، حدود امت اسلامی را به طور کامل تفصیل کرده و هرکس این حدود مثلاً توحید، نبوت و معاد را پذیرفته، جزو مسلمانان است؛ حال اگر اختلاف در فروع و جزئیات باشد، اسلام به گفت‌و‌گوی منطقی انسانی دعوت و این نوع گفتوگو را تحسین می‌کند و بنا به آیه «وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ؛ با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن»(آیه ۱۲۵ سوره نحل) مناقشه و گفتوگو باید در فضای احترام‌آمیز و منطقی انجام شود، اسلام دین گفتوگو است و اگر گفتوگو، منطقی برقرار شد، حتما تفاهم برقرار می‌شود و علی الاقل طرف‌های گفتوگو یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند و هرگز مسئله تکفیر، تفسیق و تبدیع در میان نخواهد بود.
از تعامل و خاطراتتان با یهودیان و مسیحیان بگویید و بفرمایید این گروه چه نگاهی به اسلام دارند؟
تسخیری: درگیری دینی در فضای تهمت ایجاد می‌شود؛ اما با گفت‌و‌گوی منطقی، ترس از اسلام از بین می‌رود و در حال حاضر اسلام‌هراسی در حال حذف شدن است و کم‌کم به ذهن پیروان ادیان رسیده است که زمینه گفتوگو و مشترکات زیاد است و باید از مشترکات به سمت موارد اختلاف رفت تا بتوان تا حد زیادی از اختلافات را حل کرد و اکنون پیروان ادیان به این نتیجه رسیده‌اند که باید در برابر دشمنان دین و ملحدان و کسانی که ادیان را با اتهامات واهی متهم می‌کنند، وحدتی دینی در جهان به وجود آید.
زمینه‌های زیادی برای وحدت، تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز وجود دارد و جمهوری اسلامی ایران داعیه‌دار همکاری، تفاهم و گفت‌و‌گوی میان ادیان بوده و معتقد است رهبران دینی می‌توانند نقش اساسی در ایجاد صلح و تفاهم داشته باشند.
جنابعالی کتاب‌ها و مقالات زیادی نگاشته‌اید و در تعدادی از این آثار به رابطه اسلام و غرب و مسائلی از این قبیل پرداخته‌اید. در این آثار چه اهدافی را دنبال کرده‌اید؟
تسخیری: هدف من از شرکت در اجلاس و نوشتن کتاب و مقاله، توضیح دیدگاه‌های اسلام و حقیقت اسلام به ویژه برای آن‌هایی است که به حقیقت اسلام نرسیده‌اند، من در همه این کتاب‌ها تلاش کرده‌ام دید انسانی اسلام را توضیح دهم، اگر ما دید انسانی اسلام را شرح دهیم، می‌توانیم همه دل‌ها را به این دین جذب کنیم و بگوییم اسلام، دینی جهانی، انسانی و کامل است. همه اهداف من و کتاب‌هایم در این مسیر قرار گرفته و الحمدلله نتایج خوبی را در پی داشته است.
آثار قرآنی هم دارید؟
تسخیری: بله تفسیر قرآنی مختصری را به دستور استاد بزرگوارم مرحوم شهید سیدمحمدباقر صدر به طور مشترک با «محمد سعید النُعمانی» به زبان عربی نوشته‌ام و سعی ما این بوده است که خلاصه گفته‌های قرآن را به مخاطب برسانیم و اینکه اهداف و باب انسانی این گفته چه بوده است.
مقالات قرآنی و چند کتاب درباره علوم قرآن نیز نگاشته‌ام و از علم تفسیر سخن گفته‌ام و تا حدی توانسته‌ام وظیفه خود را نسبت به قرآن عظیم ادا کنم. تلاش کرده‌ام هر چقدر قدرت و فرصت و امکان دارم در خدمت قرآن باشم.
تبریک می‌گویم به ایکنا که توانسته‌اید مفاهیم قرآن را منتشر کند؛ زیرا مفاهیم قرآن مفاهیم زندگی است و خداوند در آیه ۲۴ سوره انفال می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ؛ای اهل ایمان، چون خدا و رسول شما را به آنچه مایه حیات ابدی شماست (ایمان) دعوت کنند، اجابت کنید».
تفسیر قرآن شما چه نام دارد و در چه کشورهایی چاپ شده است؟
تسخیری: «المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید» و در ایران و لبنان به چاپ رسیده و قرار است به فارسی و دیگر زبان‌ها نیز چاپ شود.
در مجامع بین‌المللی خارج از ایران عضو هستید؟
تسخیری: بله. معتقدم فعلاً مجمع جهانی تقریب از دو سه مرحله عبور کرده که مرحله اول ایجاد تشکیلات و تقویت این تشکیلات بوده است، مرحله دوم دبیرکلی بوده که با آیتالله محمد واعظ زاده خراسانی(نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی) آغاز شد و مرحله تثبیت بود. مرحله‌ای که من آمدم، مرحله ایجاد ارتباطات با مراکز گوناگون اسلامی بوده است و ما با بسیاری از مؤسسات اسلامی روابط خوبی داریم و شاید بشود گفت این ارتباط با تمام مؤسسات اسلامی برقرار است و امیدوارم مجمع جهانی تقریب در دوران آیتالله اراکی (دبیرکل کنونی) به تمام اهداف خود برسد.
در برخی مراکز نیز عضویت دارم مثلا در یکی از مؤسسات بزرگ جهان اسلام با نام مجمع بین‌المللی فقه اسلامی در جده و عضو مؤسس و نماینده جمهوری اسلامی ایران و حتی نماینده کل شیعیان جهان هستم، این مجمع تاکنون ۲۵ اجلاس جهانی برگزار کرده و نمایندگانی از اقصی نقاط جهان اسلام دارد و فقهای جهان اسلام در آن از مذاهب گوناگون عضویت دارند. من تلاش کرده‌ام فقهای زیادی از قم از جمله مرحوم آیتالله محمد مؤمن، آیتالله علی احمدی میانجی و آیتالله سیدمهدی روحانی را برای سخنرانی به این مجمع بفرستم.
مرکز اهل بیت(ع) اردن، اتحادیه جهانی علمای مسلمان، اتحادیه جهان اسلام(رابطه العالم الاسلامی) و آیسسکو(سازمان علوم، فرهنگ و آموزش اسلامی وابسته به سازمان همکاری اسلامی) از دیگر مجامع بین‌المللی است که بنده در آن عضو بوده‌ام و حتی آیسسکو شعبه تقریب مذاهب اسلامی دارد.
در پایان اگر صحبت خاصی دارید، بفرمایید.
تسخیری: آرزو دارم خداوند این مؤسسه قرآنی را با چندین زبانی که با آنها اخبار منتشر می‌کند، حفظ و در مسیر وظیفه رساندن مفاهیم قرآنی به دیگران موفق کند، همه برادران و خواهران فعال در این مؤسسه بدانند که این کار مقدس و عبادت است.
