رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به انواع روش‌شناسی فقه سیاسی و کاربرد آن در فقه گفت: امام خمینی(ره) تنها فقیهی است که برای شناسایی فقه سیاسی، سیستمی بحث می‌کند؛ زیرا با روش‌شناسی در فقه می‌توان نظام سیاسی فقها را دسته‌بندی کرد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لک‌زایی، رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سلسله نشست‌های تخصصی فلسفه فقه حکومتی «روش شناسی فقه حکومتی» که در سالن همایش‌های مؤسسه امام رضا(ع) برگزار شد، به انواع روش‌شناسی فقه سیاسی و کاربرد آن در فقه اشاره کرد و گفت: با توجه به این که فقه سیاسی عهده‌دار احکام سیاسی، نظریه‌های حوزه زندگی سیاسی و ارائه نظام سیاسی اسلام است، جای بحث است که از چه روشی برای تولید در این موارد استفاده کنیم.
وی روش اصول فقه را از روش‌های معمول حوزه علمیه خواند و یادآور شد: این روش موافقان و مخالفانی دارد، اما در هر صورت در مباحث سیاسی نیز کارآیی دارد، البته این علم در طول تاریخ تطور یافته و به نسبت نیازهای امروز و به عنوان یک دانش بشری می‌تواند کامل‌تر شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، حوزه زندگی سیاسی را اعم از احکام و موضوعات دانست و تأکید کرد: در موضوعات از ضوابط مربوط به آن استفاده می‌کنیم؛ یعنی اگر موضوع عرفی یا شرعی باشد به نسبت متفاوت است و در هر موضوعی باید از متخصص آن عرصه استفاده شود.
نظریه‌های تولید شده از سوی فقها در عرصه فقه سیاسی
وی به بخش فهم آرا و نظریه‌های تولید شده از سوی فقها در عرصه فقه سیاسی اشاره کرد و گفت: در عرصه روش‌شناسی فقه سیاسی دو مقاله بیشتر وجود ندارد که با موضوع روش‌شناسی فقه سیاسی شیعه و اهل سنت در فصلنامه علوم سیاسی شماره ۲۱ به چاپ رسیده است.
حجت‌الاسلام لک‌زایی به کتاب «روش‌شناسی اندیشه سیاسی در دوره میانه» اشاره کرد و افزود: در عرصه روش‌شناسی فقه سیاسی ۱۶ روش را بررسی کرده‌ایم و هشت روش آن در مقاله «روش‌شناسی فهم اندیشه امام خمینی» به چاپ رسید که به لحاظ آموزشی در سطوح مختلف کارشناسی و سطح۲، ارشد و سطح ۳ و سطوح دیگر قابل طبقه‌بندی است.
وی با اشاره به روش سیستمی در فهم فقه سیاسی خاطرنشان کرد: جایی که هدف بررسی نظام سیاسی باشد، همچون روش صبر و تقسیم فضل‌الله روزبهانی که در صدد تدوین فقه سیاسی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: روش سیستمی برای زمانی است که پژوهشگر به دنبال ارائه نظام سیاسی باشد که هر نظام و سیستمی ساختار و کارکردی دارد و هر کدام از این دو چها محور دارد.
وی به بحث ساختار اشاره کرد و گفت: محور نخست، دلایل ضرورت تشکیل نظام سیاسی و در گام بعد دینی بودن نظام سیاسی است، همان گونه که امام خمینی(ره) در ابتدای کتاب «البیع» به ضرورت تشکیل حکومت اسلامی پرداخته‌اند و ایشان تنها فقیهی است که برای شناسایی فقه سیاسی، سیستمی بحث می‌کند.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: بحث دیگر روش سیستمی، عناصر نظام سیاسی است؛ زیرا هر سیستمی، عناصری دارد و در مرحله سوم شبکه قدرت است؛ یعنی سیستم از چه افرادی برای اداره حکومت استفاده می‌کند، به عنوان مثال آیا غیر مسلمان‌ها نیز می‌توانند مناصب حکومتی بگیرند یا آیا زنان می‌توانند رییس جمهور یا قاضی باشند؟
وی افزود: مرحله چهارم ساختار سیستمی مربوط به مرزهای نظام سیاسی است که این مرزها در نگاه فقهی چگونه است؛ یعنی مرزها عقیدتی، جغرافیایی، نژادی و یا غیر این موارد است؟
مراحل کارکردی در روش سیستمی
حجت‌الاسلام لک‌زایی به مراحل کارکردی در روش سیستمی اشاره کرد و گفت: سؤال نخست این است که مرکز تصمیم‌گیری در این روش چیست و سخن چه کسی فصل‌الخطاب است که در اختلافات جامعه دچار انشقاق و تفرقه نشود؟
وی گفت: در گام بعد بحث راجع به جریان قدرت است که از بالا به پایین یا پایین به بالا است و در فقه سیاسی حق و تکلیف چیست یا مدل و پاسخ فقیه چیست؟
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یادآور شد: قلمرو دخالت دولت در فقه سیاسی چقدر است، قلمرو دخالت در حریم عمومی چقدر است و آیا در حریم خصوصی نیز می‌تواند وارد شود؟ که کتابی در این زمینه از سوی پژوهشگاه منتشر شده است.
وی به مرحله چهارم کاردکرد در روش سیستمی اشاره کرد و گفت: در این مرحله بازخوردها ارزیابی می‌شود و آیا مردم حق سؤال، انتقاد، امر به معروف، تظاهرات، قیام، انقلاب و اقداماتی از این قبیل را دارند، با چه شرایطی و اگر ندارند به چه دلیل حق ندارند؟
حجت‌الاسلام لک‌زایی در پایان سخنان خود گفت: با این تقسیم بندی می‌توان نظام سیاسی فقها را دسته‌بندی کرد؛ زیرا فهم ما بدون سیستم و نظام هدفمند منضبط نیست و در پیدا کردن بحث دچار اشتباه می‌شویم./ رسا
